Rеaktsiyaga kirgan moddalarning massasi rеaktsiya natijasida xosil bo’lgan moddalarning massasiga xamma vaqt tеng

Kimyoviy korroziya: mеtallarning atrof-muhitdagi turli faktorlar ta’sirida yemirilishi, masalan, suv, havo. Bunda metallar zanglaydi, yemiriladi oksidlar, gidrooksidlar, tuzlar hosil qiladi va yaroqsiz holga keladi. Bunda metallar havo tarkibidagi kislorod, suv, metalga tegib turgan moddalar bilan ta’sirlashadi. Ayniqsa bu jarayon yuqori temperaturada tezlashadi. М: temir 6000С da kislorod bilan reaksiyaga kirishib metal sirtida qoʻngʻir rangli zang hosil qiladi. Аlyuminiy, nikel, xrom kabi metallarning sirtida oksid parda zich joylashgani sababli kislorod metallning ichkarisiga oʻtkazmaydi va metal zanglamaydi. Sanoati rivojlangan joylarda hosil boʻlayotgan oltingugurt oksidlari, azot oksidlari havoning tarkibidagi suv bilan reaksiyaga kirishib, kislotalarni hosil qiladi. Bunday hodisalar tarixiy obidalarni yemirilishiga sabab boʻlmoqda.
Elektrokimyoviy korroziya. Bu korroziyada murakkab jarayonlar roʻy beradi. Texnikada ishlatiladigan metallar boshqa metallar bilan aralashgan holda boʻladi. Shuning uchun metallar еlektrolit eritmasiga tekkanida uzliksiz ishlaydigan galvanik element hosil boʻladi va metal faol yemiriladi. Metallarning korroziyasi qishloq xoʻjaligiga katta zarar keltiradi. Аvtomobillar, kimyo sanoati uskunalari, asboblar, trubalar va boshqa obyektlar korroziya natijasida yemiriladi, zararlanadi.

1. 
   Mеtallar elektrokimyoviy kuchlanish qatorida chap tomonda tursa shuncha tez korroziyalanadi, aktiv metal anod hisoblanadi, passiv metall boʻlsa katod hisoblanib, tez yemiriladi. М: qotishma Al va Cu dan iborat boʻlsa, Al yemiriladi. Sababi u anod hisoblanib misni saqlab qoladi. Меtallarni va ulardan yasalgan buyumlarni korroziyadan saqlash uchun bir necha xil usullardan foydalanish mumkin. Himoya qoplamini hosil qilinadi. Muhit faoliyati kamaytiriladi, metallarning xossalarini oʻzgartiriladi, elektrokimyoviy himoyalash, kimyoviy barqaror metallardan foydalaniladi. Mеtallarning sirti himoya qoplami bilan qoplanadi: boʻyaladi, laklanadi, xromlanadi, nikellanadi.
   
2. 
   Kоrroziyalanmaydigan xususiyatga ega boʻlgan qotishmalardan foydalaniladi. m: poʻlat.
   
3. 
   Protektorli va elektrohimoya (yer osti quvurlari, kemalar korpuslari) Bunday himoyaning mohiyati shundan iboratki metal sirti oʻziga nisbatan aktiv metal bilan qoplanadi. Protektor yemirilganida boshqasi bilan almashtiriladi.
   
4. 
   Muhit tarkibi oʻzgartiriladi. Bunda metall buyumlarning korroziyalanishi sekinlashadi. Metallarning sirtiga ingibitr qoʻshiladi. Hоzirda metallarni almashtirish imkoniyatlarini beruvchi plastmassa, kislotaga chidamli sement va boshqalar yaratilmoqda.
   

23. Molekulasida uglerod bo’lgan qattiq, suyuq yoki gazsimon birikmalar organik birikmalar deb ataladi.
Ko’p miqdorda organik birikmalar mavjud va shuning uchun ularni to’g’ri tizimli tasniflash kerak. Organik birikmalarni keng ma’noda ikkita asiklik (ochiq zanjir) yoki siklik (yopiq zanjir) tasniflash mumkin.
Organik birikmalarning tasnifi

Bir paytlar organik kimyo tirik organizmlarning tabiiy jarayonlarining bir qismi sifatida hosil bo’lgan moddalarni o’rganish bilan chegaralangan deb hisoblangan, ammo Fridrix Voler 1800-yillarning boshlarida organik birikmalarni laboratoriyada minerallar va boshqa noorganik materiallardan sintez qilish mumkinligini ko’rsatdi. Darhaqiqat, zamonaviy kimyo sintetik kimyoviy moddalar, pestitsidlar va boshqa ko’plab narsalarni ishlab chiqarish uchun uglerod atomlarining ajoyib xususiyatlariga e’tibor qaratdi. Organik birikmalar deyarli har doim boshqa uglerod yoki vodorod bilan bog’langan uglerod birikmalarni o’z ichiga oladi.
Ba’zida fosfor, azot va kislorod kabi elementlar ham uglerodlar bilan birikmalar hosil qiladi. Bundan tashqari organik birikma hisoblanmaydigan bir nechta uglerod birikmalari mavjud. Bularga karbonat angidrid, uglerod oksidi, siyanatlar, siyanidlar va boshqa uglerod o’z ichiga olgan ionli birikmalari kiradi.

Spirtli ichimliklar tarkibiga etanol va izopropanol kabi kimyoviy moddalar kiradi. Ular antiseptik sifatida ishlatiladi va etanol ichimliklar sanoatining asosiy qismidir. Eng qadimgi savdo dori vositalaridan biri bo’lgan aspirin tarkibida karboksilik kislota mavjud.

24. Millionlab organik birikmalar mavjud bo’lsa-da, bu birikmalar uchun oddiy tasniflash sxemasi va hatto eng murakkab organik birikmalarni ham nomlash usuli mavjud. Ushbu maqolada sizga organik birikmalarning tasnifini aniqlashga va ushbu birikmalarning eng keng tarqalgan vakilarini nomlashga yordam berishga qaratilgan.
Organik birikmalar tirik organizmlarning ko’payishi uchun zarur bo’lgan boshqa elementlar bilan bir qatorda uglerod ham mavjud. Uglerod asosiy element hisoblanadi, chunki u tashqi qobiqda sakkizta elektronni sig’dira oladigan to’rtta yachaykaga ega. Natijada, boshqa uglerod atomlari va vodorod, kislorod va azot kabi elementlar bilan bir nechta bog’lari hosil qilishi mumkin. Uglevodorodlar va oqsillar uzun zanjirlar va murakkab tuzilmalarni ishlab chiqarishga qodir bo’lgan organik molekulalarning kuchli namunasidir.
Ushbu organik birikmalardan tashkil topgan o’simlik va hayvon hujayralarida kimyoviy reaktsiyalar ko’payish va boshqa barcha hayot bilan bog’liq jarayonlar uchun zarur bo’lgan energiyani ta’minlaydigan reaktsiyalar uchun asos bo’ladi.
Asiklik yoki ochiq zanjirli birikmalar
Bu birikmalar alifatik birikmalar deb ham ataladi. Ular shoxlangan yoki tekis zanjirlarga ega bo’ladi. Quyida ushbu toifadagi misollar keltirilgan.

Alitsiklik yoki yopiq zanjirli(halqali) birikmalar
Buday birikmalar bir-biriga halqa shaklida bog’langan uglerod atomlarini o’z ichiga olgan siklik birikmalarga aytiladi. Agar ugleroddan boshqa atomlar ham mavjud bo’lsa, u geterotsiklik deyiladi. Ushbu turga misollar quyidagilardir:

Ular alifatik birikmalarga o’xshash ba’zi xususiyatlarni namoyon qiladi
25. O’SIMLIKLARNI HIMOYA QILISH VOSITALARI  Zararkunandalar, bеgona o’tlar , kasalliklar tufayli dunyoda yiliga 24% gacha hosil nobud bo’ladi;  Qishloq xo’jaligiga yetkazilgan zararning umumiy miqdori yiliga 75mlrd dollardan oshadi;  Zararkunandalar, bеgona o’tlar , kasalliklardan o’simliklarni himoya qilish maqsadida jahonning turli mamlakatlarida hozirda 1000 ga yaqin turli xil kimyoviy moddalar ishlatilmoqda ;  Pestitsidlarnini qo’llash yiliga 100ming tonnalab hosilni asrab qolishga yordam beradi. PESTITSIDLARNI QO’LLASHNING SALBIY OQIBATLARI  Dalalarga kimyoviy ishlov berish jarayonida yovvoyi hayvonlarning nobud bo’lishi;  Pestitsidlar qo’llanganda zararkunandalarning ommaviy tarqalib ketishi;  Pestitsidlarga chidamli zararkunandalarning paydo bo’lishi;  Inson organizmining asab, endokrin,jinsiy va boshqa tizimlariga salbiy ta’siri.
PESTITSIDLARNI QO’LLASHNING SALBIY OQIBATLARIGA QARSHI KURASH USULLARI KARANTIN USULI SELEKSIYA USULI AGROTEXNIK USUL KIMYOVIY USUL FIZIK USUL BIOLOGIK USUL
Insеktitsidlar - hashoratlarga qarshi kurashda ishlatiladigan zaxarli ximikatlar. Anorganik insеktitsidlar Cu, As, S, B ning birikmalari, organik birikmalardan karbofos, xlorofos, gеksaxloran, anabazin...  Zootsidlar - kеmiruvchilar (kalamush, sichqon, yumranqoziq) ga qarshi kurashda ishlatiladigan ximikatlar. Ms: rux fosfid Zn3P2, uglеrod sulfid SC2, talliy sulfat TiSO4.  Fungitsidlar – o’simliklarning zamburug’li kasalliklari va kasallik tarqatuvchi mikroorganizmlarga qarshi kurashda ishlatiladi. CuSO4 - mis kuporasi, sunеma, formalin.
Gеrbitsidlar - bеgona o'tlarni yo'qotishda ishlatiladigan ximikatlar. Tanlab ta'sir etuvchi gеrbitsidlar katta ahamiyatga ega, ular bеgona o’tlarni quritadi va qishloq xo’jaligi ekinlariga ta'sir etmaydi. Ms: dalapon CN3CCl2COOH, simazin C7H12N5Cl, simazin makkajo’xoriga ta'sir qilmaydi, bеgona o’tlarni quritadi.  Dеfolinatlar - paxta xosilini mеxanizatsiya vositasida tеrib olishda g’o’zalarni tayyorlash maqsadida o'simlik barglarini sun'iy yo’l bilan to’kish, ya'ni dеfoliattsiya qilish uchun ishlatiladigan vositalar (butifos, alfa, gеmеtrеl)  Dеsikantlar - bargni quritib to’kadi. (Xlorat magniy)
KIMYOVIY TARKIBIGA KO’RA PESTITSIDLAR 3TA ASOSIY GURUHGA BO’LINADI:
Anorganik birikmalar (margumush, mis, rux, ftor, bariy, simob, oltingugurt birikmalari, xloridlar va boratlar  O'simliklar, baktеriyalar va zamburug’lardan olinadigan pеstitsidlar (anabazin, ikatin, pеrеtrin, antibiotiklar)  Organik birikmalar (xlor organik, fosfor organik, karbonat kislota va uning xosilalari, fеnol va uning xosilalari
Hozirgi ilmiy tеxnika taraqqiyoti davrida hayotning turli jabhalarida kimyo sanoati maxsulotlari kеng ko’lamda qo’llanilmoqda. Ayniqsa qishloq xo'jalik maxsulotlari yеtishtirish borasida kimyoviy moddalarni qo’llash katta ahamiyat kasb etadi . Oldimizda qishloq xo’jaligini jadal taraqqiy ettirish, ilg’or tеxnologiyani joriy etish va natijada xalqimiz dasturxonini yanada to'kin qilish, el xirmoniga baraka kiritish kabi dolzarb muammolar turibdi. Qishloq xo'jaligining moddiy tеxnika bazasini har tomonlama rivojlantirish, o'simliklarni himoya qiluvchi kimyoviy, biologik vositalar, minеral o'g’itlar, komplеks mеxanizatsiya va yеrlarni melioratsiyalash yo’li bilan qishloq xo’jaligini jadallashtirish choralarini amalga oshirib borish bilan maqsadga yеtish mumkin ekan.
26. XXI asrning boshlarida bizni o‘rab turgan atrof-muhitga nisbatan e’tiboming bunday kuehayishi uikan ilmi.y-texmkav.iy inqilob va undan noo'rin foydalanish tabiatda katta o^zgarishlaming paydo boMishiga olib keldi. Insonni qurshab turgan tabiatni, uning paydo boMish va rivojlanish qonuniyatlarini ilmiy bilish va amaliyotda qoMIash katta ahamiyat kasb etadi. Tabiat benihoyat xilma-xil shakl va va ko‘rinishlari bilan insonni qurshab turgan moddiy olam, butun borliqdan iboratdir. U keng ma’noda olganda materiya, koinot tushunchalarini ham qamrab oladi. Tabiatning mavjudligi insonga, uning ongi va sezgisiga bogMiq emas. Bundan million yillar muqaddam Yer shunday bir holatda bo‘lganki, unda o‘zining sezgilari va ongiga ega bo‘lgan inson u yoqda tursin, hatto boshqa har qanday jonli mavjudotlaming ham yashashi uchun hech bir imkoniyat bo‘lmagan. Bu dalil shundan dalolat beradiki, Yer, quyosh sistemasi, umuman tabiat har qanday ongdan tashqarida va unga bogMiq boMmagan holda mavjuddir. Kishi ongi tabiat taraqqiyotining faqat muayyan bosqichidagina uning mahsuli sifatida vujudga kelgan. Tabiatning, materiyaning fazoda cheksiz va vaqtda abadiy boMgan tinimsiz harakati jarayonida ba’zi bir narsalar yemiriladi, yangilari paydo boMadi. Tabiatning million yillar ichidagi tadrijiy taraqqiyoti jarayonida noorganik dunyodan organik dunyo kelib chiqadi. Organik dunyoning paydo boMishi tabiatning, materiyaning cheksiz koinotdagi taraqqiyotidan kelib chiqishi mumkin boMgan oqibatlaridan biridir. Organik tabiat ham, noorganik tabiat ham pastdan yuqoriga, oddiydan murakkabga qarab harakat qilib turadi. Taraqqiyot ularning har ikkalasida ham biroz boshqacharoq shaklda amalga oshadi. Rivojlanish harakatning zaruriy oqibati sifatida noorganik tabiatda ham namoyon boMadi. Yeming chuqur qatlamlariga nazar tashlar ekanmiz, unda ko'pgina o‘zgarishlami ko‘ramiz. Tumanliklardan yulduzlar paydo bo'lishi, bu yulduzlar portiab yana tumanliklarga aylanishi noorganik tabiatga xos bo‘lgan harakatga misol bo‘ladi.
Tabiatga xos bo‘lgan harakatga misol bo‘ladi. Bu jarayonlarning barchasi insoniyat e ’tiqotini qondirish maqsadida, pastdan yuqoriga tomon mtilayotgan jamiyatning fan-texnika cho‘qqisiga eltayotganligidan dalolat beradi, Bu hoi esa o‘z navbatida insoniyat borliqning moddiy, tabiiy ne’matlaridan qoniqmav. sun’iytikda, ya’ni ishlab chiqarish natijasida tabiat kuchlarini yangicha va madaniylashishi bilan bir qatorda tabiatning sofligi va butunligidan ajralib qolayotganligi ekologik inqiroz holatlariui vujudga keltirmoqda. Keyingi mingyilliklar davomida inson mehnat faoliyati natijasida Yer shari yuzasi, iqlimi, o‘simligi, havvonot dunyosining salbiy tomonga o‘zgarganligini kuzatishimiz mumkin. Har xil kosmik changlar, issiqlik elektr stansiyalari, avtomobillar sonining tez o‘sib borishi. radiaktiv moddalar va boshqalar ta’siri ostida barcha jonli mavjudotning hayot manbayi bo‘lgan havo juda yuqori darajada ifloslanmoqda. Atrof-muhitning radiaktiv va kimyoviy chiqindilar bilan ifloslanishi aholining, chorva mollarining, parrandalarning, daryo va ko‘lIardagi, suv omborlari, okeanlardagi baliq va boshqa jonivorlarning ko‘plab zararlanishiga sabab bo'lmoqda
27. Tabiatda uchraydigan ko‘piab moddalar orasida boshqalaridan o4zining iizikaviy xossalari bilan keskin farq qiluvchi, eritmalarining yuqori qovushqoqliligi tufayli tolaiar, pardalar va h.k.lar hosil qilaoladigan moddalar guruhi mavjud. Bu guruhga o‘simlik va hayvonot organizmi hayot faoliyatida hosil bo‘luvchi sellyuloza, ligniti, pentozanlar, kraxmal, oqsillar va nuklein kislotalar kiradi. Tabiiy polimerlar deb ataluvchi turli xil tolaiar, teri va kauchukdan qadim zamonlardan foydalanib kelingan. Yuqori molekulyar birikmalar quyi molekulyar birikmalardan molekulyar massasining nihoyatda kattaligi bilan farq qiladi. Odatda molekulyar massasi 5000 va undan yuqori bo‘lgan moddalar, hoh u tabiiy, hoh sintetik bo‘kin, yuqori molekulyar birikmalar sinfiga kiritiladi. Demak, yuqori molekulyar birikmalar kimyosi molekulasi yuzlab va minglab atomlardan iborat kimyoviy moddalarni o ‘rganadi. Yuqori molekulyar birikmalarni tahlil qilish shuni ko‘rsatdiki, ularning molekulalari asosan bir xil qismlardan iborat. Shuning uchun u qismlar elementar zvenolar deb nomlanadi. Tabiiy kauchukda elementar zveno izopren molekulasidir: CH, I ' - C H ,- C = C H —CH2 — Shu kabi ko‘piab elementar zvenolardan tuzilgan yuqori molekulyar birikmalarni makromolekulalar yoki polimerlar deb nomlash qabul qilingan. Polimerlar va monomerlar oralig‘idagi molekulyar massali moddalar oligomerlar (yunon tilidan olingan bo'lib, oAtyoS - kam, ko‘p emas, ucpoS - qism degan ma’noni bildiradi) deb ataladi. Polimerlarning muhirn xarakteristikalaridan biri makromolekuladagi elementar zvenolar son ini ko‘rsatuvchi polimerlanish darajasidir.
Polimerning molekulyar massasi M va uning polimerlanish darajasi P orasida quyidagi nisbat mavjud: M P = . m bu yerda, m ~ elemental' zvenoning molekulyar massasi, Masalan, sellvuloza makromolekulasi 20-30 ming glikozid qoldiqlaridan iborat uzun zanjirsimon niakromolekuladan iborat: CMjOH н OH on CH.OH Tirik tabiatning asosini organik yuqori molekulyar birikmalar tashkil qiladi. Polisaxaridlar, lignin, oqsillar, pektin moddalar o ‘simlik dimvosining asosiy tarkibiga kirib yuqori molekulyar birikmalardan iborat. Yog‘oeh, paxta, kanop kabi polimerlarning mexanik xossalari ular tarkibida yuqori molekulyar polisaxarid - sellyulozaning katta miqdorda boMishidandir. Bunday yuqori polisaxaridlar assimilyatsion jarayonning sobnggi muhim natijasi bo‘lib, quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: 6nC 02 + 5nH20 -* [C6H 10O5]„ + 6n 0 2 Tirik organizm asosini ham yuqori molekulyar birikmalar tashkil etadi. Bular oqsillar bo‘lib, tirik organizmning deyarli barcha qismi - mushaklar, birlashtiruvchi to‘qimalar, miya, qon, teri, soch, jun, shox, tuyoq va boshqalarni tashkil etuvchilar yuqori molekulyar birikmalardan iborat. Organik yuqori molekulyar birikmalar tirik tabiatda qanday ahamiyatga ega b oisa, anorganik yuqori molekulyar birikmalar ham shunday ro'l o‘ynaydi va minerallar dunyosida shunday tarqalgan. Yer qobig'ining asosiy qismi kremniy. alyuminiy va boshqa makromolekulalar tashkil etuvchi ko‘p valentii elementlar oksidlaridan tashkil topgan. Bular orasida, shubhasiz yuqori molekulyar birikma hisoblangan kremniy oksidi [S i02]„ keng tarqalgan. Yer shari massasining 50% idan ortig‘i kremniy angidrididan iborat, yer qobig'ining tashqi qismi (granit qavat)da uning miqdori 60% ga etadi. Kremniyning asosiy qismi yer qobig‘ida toza kremniy oksidi polimeri va yuqori molekulyar murakkab silikatlar (ko'proq alyuminiy silikatlari) va faqat ozgina qismi quyi molekulyar silikatlar ko‘rinishida bo‘ladi. Kremniy angidridining keng tarqalgan turi tog‘ jinslari va qumning muhim asosiy qismini tashkil etuvchi kvars hisoblanadi. Tog‘ xrustali va ametist ham deyarli toza kremniy angidrididan iborat. Alyuminiy oksidi [A L 03]n polimeri korund minerali va qimmatbaho minerallar - yoqut va sapfir (ko'kish yoqut) ko‘rinishida uchraydi.
28. Gidrokimyo (gidro.. va kimyo) — tabiatdagi suvlarning kimyoviy tarkibini hamda ularning kimyoviy, fizik va biologik jarayonlar taʼsirida oʻzgarish qonuniyatlarini oʻrganuvchi fan. G. geokimyo, gidrogeologiya va gidrologiya fanlari bilan chambarchas bogʻliq. Petrografiya, mineralshunoslik, tuproqshunoslik, gidrogeologiya, gidrobiologiya va b. fanlarning rivojlanishida G.ning ahamiyati katta. Kimyoviy tarkibi va minerallanish darajasiga qarab tabiatdagi suvlar chuchuk (tuz 1 l da 1 g cha), taxir (tuz 1 l da 1 g dan ortiq) va shoʻr (tuz 1 l da 50 g dan koʻp) suvlarga boʻlinadi. Kation va anionlar miqdoriga kura, xloridli, sulfatli, karbonatli yoki natriyli, magniyli, kalsiyli suvlar buladi. Aholi yashayotgan joy, sanoat korxonalarini suv bilan taʼminlash, oqar suvlarni tozalash, neft, ruda konlarini qidirishda G.ning roli katta. G. yodli, bromli, radioaktiv, mineral suvlardan xalq xoʻjaligida, tibbiyotda foydalanish yoʻllarini ham oʻrganadi. G. yer osti suvlari tarkibini oʻrganish, baliqlarning tez-tez joy oʻzgartirib turish sabablarini aniqlash va harbiy maqsadlarda ahamiyatli.
Qadimdan odamlar suvlarning taʼmi, rangi, hidi, issiq-sovuqligi, oʻyuvchanligiga qarab turli maqsadlarda foydalanishgan. Abu Ali ibn Sino turli kasalliklarni davolashda tabiiy suvlardan foydalangan. Oʻzbekistonda tabiiy suvlar kimyosini oʻrganishga F. O. Mavlonov, M. Sultonxoʻjayevlar katta hissa qoʻshdi.
Yer osti suvlari haqidagi bilimlar qadim zamonlardan boshlab toʻplanib kelgan. Shaharlar bunyodga kelishi va obikor dehqonchilik rasm boʻlishi bilan Gidrogeologiya tez rivojlandi. Miloddan 2—3 ming yil avval hoz. Oʻrta Osiyo va Ozarbayjon, Misr, Hindiston, Xitoy kabi mamlakatlar hududida 100 m gacha chuqur quduqlardan suv olinganligi maʼlum. Oʻsha davrdayoq odamlar mineral suvlar bilan davolangan.. Beruniyning «Otilib chiqayotgan suvlarning tabiati toʻgʻrisida» risolasi Gidrogeologiyaga oid dastlabki ilmiy asar hisoblanadi. Asarda Ustyurt, Sultonsanjar, Sariqamish, Sulton Uvaysdagi buloqlardan chiqayotgan suvlarning tabiati toʻgʻrisida maʼlumot berilgan. Uygʻonish davrida yer osti suvlari bilan Gʻarbiy yevropalik olimlaridan Agrikola, Palissi, Steno va b. shugʻullandilar. 19-a. oxiri — 20-a. ning boshlarida grunt suvlarining tarqalish qonuniyatlari aniqlandi. 19-a. ning oʻrtalarigacha Gidrogeologiya geologiyaning tarkibiy qismi boʻlib rivojlandi, keyinroq alohida fan boʻlib ajraldi. Gidrogeologiyaning rivojlanishiga fransuzlardan L. Darsi, J. Dyupyui, nemis olimlaridan E. Prins, K. Keylxak, X. Xafyor, amerikalik olimlardan A. Xazen, O. Maynser, A. Leyn, rus geologlaridan S. P. Nikitin, I. V. Mushketov va b., 20-a. ning 20-y. laridan V. P. Savarenskiy va O. Konge salmoqli hissa qoʻshdilar. 1925-y. da Oʻrta Osiyo davlat un-tida Oʻrta Osiyoda yagona Gidrogeologiya kafedrasi tashkil etildi. Oʻzbekiston, Qirgʻiziston va Turkmaniston hududlarida gidrogeologik tadqiqot ishlari olib borildi. 1930-y. da kafedra qoshida yer osti suvlari byurosi va bu byuro asosida 1931-y. da Oʻzbekistan yer osti suvlari in-ti tashkil qilindi. Oʻrta Osiyo, ayniqsa, Oʻzbekiston hududida keng miqyosda gidrogeologik tadqiqotlar oʻtkazildi va Oʻzbekistan hududining birinchi gidrogeologik xaritasi tuzildi. 1934-y. da Yer osti suvlari in-ti Uzbekistonning yagona gidrometeorologik xizmati tarkibiga qoʻshildi. 1957-y. da Oʻzbekistonda Gidrogeologiya tresti tashkil etildi. Keyingi yillarda bir necha gidrogeologik muassasalar barpo etildi. 1960-y. da Gidrogeologiya va muhandislik geologiyasi instituti tashkil qilindi. 1960—63 y.