|
(d + 0,2)2
у
Naturada hodisaning maksimal zichligi - yuqori zichlikdagi P km uchastkadagi
A obyektlarni bilgan holda, berilgan kartaning M sonli mashtabi va d nuqta hajmida S
nuqtaning minimal mumkin bo’lgan og’irligini aniqlash oson
Л
hisoblanadi. Buning uchun P maydonni karta masshtabida ifodalaymiz va mm ga
keltiramiz:
p = 1012 PM2.
Odatda, nuqtalar diametri 0,3-0,6 mm, optimal kattalikda 0,4-0,5 mm
Л
doirasida tanlanadi. 1 sm ga hisoblanadigan ularning miqdori quyidagi jadvalda
keltirilgan. _________________________________________________________
1 sm2 dagi
Nuqtalar diametri, mm
nuqtalar soni
0,6
0,5
0,4
0,3
Tegib turuvchi
278
400
625
1111
Diskret
156
204
278
400
108
N nuqta sonini (1) yoki (2) formula bo’yicha topib
109
A
S
Bu kattalik, odatda, oshib borish tomonga yaxlitlanadi.
Nuqtalar usuli tarqoq maydonlarni, masalan qandaydir ekinlar bilan band yerlami
tasvirlashda qo’llanilganda, nuqtaning grafik kattaligini (uning maydonini) karta
masshtabiga keltirilgan nuqta “og’irligi” bilan moslashtirish mumkin.
6-
rasm. Turli og’irlik qiymatlariga ega nuqtalardan foydalanish
Nuqtali kartalar uchun oqilona tanlangan topografik asos (ya’ni mavzuli karta
mazmuniga kiruvchi umumgeografik karta elementlari) muhim rol o’ynaydi. Kartani
taqqoslaganda u nuqtalarning geografik to’g’ri joylashtirilishini osonlashtiradi, undan
foydalanganda esa kartalashtiriladigan hodisaning geografik muhit bilan aloqasini aniqlash
imkonini beradi. Xususan, hodisa umuman yo’q hududlarni ajratish lozi. Shunga qaramay,
ko'zga tashlanadigan asos va yozuvlar nuqtali karta samarasini pasaytirishi mumkin, shu
boisdan nuqtali kartani bir xil rangli nashr etishda odatda, yozuvlar olib tashlanadi va asos
siyraklashtiriladi, ko'p rangli kartalarda esa asosni kuchsiz ranglarda nashr etib, uni ikkinchi
planga o'tkazishadi.
Adabiyotlar ro„yxati
1.
Мирзалиев Т. Картография. - Тошкент: Уз МУ, 2006.
2.
Асомов М., Мирзалиев Т. Топография асослари ва картографиядан
лаборатория машгулотлари. - Тошкент: Укдтувчи, 1990.
3.
Берлянт А.М. Картоведение. - Москва: «Аспект пресс», 2003.
4.
Плишкина О.В. Практикум по картографии. - Улан-Удэ: Изд.-во
110
ВСГТУ, 2006.
5.
Мирзалиев Т., Мусаев И. Картография. - Тошкент: Зиёнур, 2007. - 160 б.
6.
Mirzaliyev T., Safarov E.Yu., Egamberdiyev A., Qoraboyev J.S. Kartashunoslik. -
Toshkent, 2012.
7.
Салищев К.А. Картоведение. - Москва, 1990.
8.
Menno-Jan Kraak, Ferjan Ormeling. Cartography: Visualization of Geospatial Data.
Printed and bound in Great Britain by Ashford Colour Press Ltd, Gosport, Hants. London,
2010. /www.pearsoned.co.uk
Mustaqil ta’lim mavzulari
1.
Nuqtalar usulining ahamiyati.
2.
Nuqtalar usuli ishlatiladigan kartalar.
3.
Nuqtalar usulini qo’llashning afzalliklari va noqulay tomonlari.
Nazorat savollari
1.
Nuqtalar usuli deganda nimani tushunasiz?
2.
Nuqtalar usulining ahamiyatini tushuntiring.
3.
Nuqtalar usuliga xos qanday xususiyatlar mavjud?
4.
Nuqtalar usulidan faydalanishdagi afzallik nimalardan iborat?
5.
Qanday holatlarda nuqtalar usulini qo’llashda noqulayliklar bo’ladi?
6.
Voqea-hodisalarni nuqtalar usulida tasvirlashda ularning qanday jihatlari e’tiborga
Glossariy
Atamaning
o’zbek
tilida
nomlanishi
Atamaning
ingliz
tilida
nomlanishi
Atamaning rus
tilida
nomlanishi
Atamaning ma’nosi
Nuqtalar usuli
Dot (point)
way
Точечный
способ
kartada
yoyilib
(bo’linib)
joylashgan obyektlar (hodisalar)
tasvirlanayotgan obyektni bir xil
miqdor birliklarida belgilaydigan
va uni joylanishi va to’planishiga
mos joylashtiriladigan o’lchamdagi
ko’pchilik nuqtalar ishlatiladigan
kartografik usul.
Nuqta
“og’irligi”
Point
"weight"
«Вес» точки bitta nuqta bilan tasvirlanadigan
obyektlar miqdori.
Aholi
kartalari
Population
maps
Карты
населения
Aholi soni, dinamikasi, tarkibi,
joylashuvi, demografik vaziyat kabi
ma’lumotlar tasvirlangan kartalar
Qishloq
xo’jalik
kartalari
Agricultural
maps
Сельскохоз
яйственные
карты
Qishloq
xo’jaligi
tarmoqlari
joylashuvi va rivojlanishini aks
ettiruvchi kartalar
111
olinadi?
Test
1.
Nuqtalar usulining qaysi xususiyati uning keng qo'llanilishiga sabab bo'lgan?
a)
murakkablik va ko'rgazmalilik
b)
murakkablik va obzorlilik
c)
oddiylik va ko'rgazmalilik
d)
shakli va o'quvchanligi
2.
Nuqta Mog'irligi"ga qanday ko'rsatkichlar berilishi mumkin?
a)
mutlaq
b)
nisbiy
c)
nuqta "og'irligi" qiymatga ega emas
d)
mutlaq va nisbiy.
3.
Nuqtali usulning asosiy shakli bu:
a)
uncha katta bo'lmagan doiracha (nuqta).
b)
katta doira
c)
diagramma
d)
blok-sxema
4.
Nuqtali usul nima uchun qo'llaniladi?
a)
ham tabiiy, ham ijtimoiy-iqtisodiy hodisalarga tegisgli turli fazoviy ko'chishlarni
ko'rsatish uchun
b)
uzunasiga cho'zilgan, karta masshtabida kengligi ko'rsatilmaydigan chiziqli
obyektlarni ko'rsatish uchun
c)
bir xil kattalikdagi va bir xil xususiyatli nuqatalarni birlashtirish uchun
d)
aholi, ayniqsa, qishloq xo'jaligi, ekin maydonlari, chorvachilik va boshqa shu kabi
hodisalarning ammaviy to'planishini kartalashtirish uchun.
5.
Qanday sabablarga ko'ra nuqtali kartani bir xil rangli nashr etishda odatda,
yozuvlar olib tashlanadi va asos siyraklashtiriladi, ko'p rangli kartalarda esa asosni
kuchsiz ranglarda nashr etib, uni ikkinchi planga o'tkazishadi?
a)
ko'zga tashlanmaydigan asos va yozuvlar nuqtali karta samarasini pasaytirishi
mumkin
b)
ko'zga tashlanadigan asos va yozuvlar nuqtali karta samarasini pasaytirishi
mumkin.
c)
ko'zga tashlanadigan asos va yozuvlar nuqtali karta samarasini oshirishi mumkin
d)
ko'zga tashlanadigan asos va yozuvlar nuqtali karta samarasini pasaytira olmaydi
6.
Kontrast (tafovutli) joylashuvdagi hodisalarni tasvirlashda qaysi usul eng
samarali hisoblanadi?
a)
nuqtali usul
b)
miqdorli rang (fon) usuli
c)
sifatli rang (fon) usuli
d)
chiziqli belgilar usuli
7.
Kartada nuqtalar qanday usullarda beriladi?
a)
geografik va matematik
b)
geografik va statistik
c)
geografik va geometrik
d)
geografik va simvolli
112
8.
Kartada obyektlar va hodisalarni nuqtali usulda tasvirlashda nuqtaning
qanday parametri o’rnatiladi?
a)
“o'rin”
b)
“kattalik”
c)
—og'irlik”
d)
“rang”
9.
Hodisalarning qanday xususiyatini hisobga olib, kartada nuqtalar
tasvirlanadi?
a)
geometrik tarqalishi
b)
miqdoriy tarqalishi
c)
mintaqaviy tarqalishi
d)
geografik tarqalishi.
10.
Qanday kartalarni tuzishda nuqtali usul eng ko’p qo’llaniladi?
a)
Aholi
b)
Qishloq xo'jaligi
c)
Sanoat
d)
Transport
Do'stlaringiz bilan baham: | 
