Razgrafka yoki karta kesimi bu ko’p varaqli kartani varaqlarga ajratish tizimidir

СРЕДНЕГОДОВОЕ КОЛИЧЕСТВО ОСАДКОВ (В ММ) 
менее 250 500 1000 2000 более 
 ----- 16-— изотермы июля 
 ----- — изотермы января 
ПРЕОБЛАДАЮЩЕЕ НАПРАВЛЕНИЕ ВЕТРА 
 ------ ► в июле 
 ------ ► в январе 
3-
rasm. Iqlim kartasi fragmenti 
Bu usulda tuzilgan kartalarda miqdor ko’rsatkichlarning boshlanishi va qaysi 
ma’lumotlar asosida tuzilayotgani ko’rsatilishi kerak. Teng chiziqlar chiziq yoki ranglar bilan 
tasvirlanganda voqea va hodisalarning ko’payib yoki kamayib borishini (intensivligini) 
ko’rsatadi. Izoliniya usulida ko’rsatilayotgan voqea va hodisalar ham rangli chiziq bilan ham, 
raqam bilan tasvirlanib, voqea to’g’risida to’liqroq ma’lumot berishi mumkin. Bu usul 
ko’proq mavzuli kartalar tuzishda

---

79
 
• • Дождь 
Сне
г 
Мокрый 
снег 
Сильный 
снег 
Ливневый 
снег 
ishlatiladi, ba’zan bashorat (prognoz) qilishda ham ish beradi. Televediniya obi- havo 
to’g’risida ma’lumot ko’rsatganda bu usuldan ham foydalaniladi. Bu usul boshqa usullar bilan 
birgalikda qo’llashda juda qulay hisoblanadi. Izoliniyalar usuli bilan asosan, iqlim, 
gidrologiya, tektonik, gidrogeologik va boshqa kartalarda keng qo’llaniladi. ushbu usulning 
afzalligi soddaligi, ko’rgazmaliligi va katta legendaning shart emasligi bilan bog’liq. 
Область низкого атмосферного давления 
Направление перемещения области низкого давления 
 __ Изобары вгектопасхалях(rnaj, 
1 и 1 ^ 
1 гПа = 0.7Ь мм ртутткмо столба 
—2... 4 
Тем тература воздуха в градусах Цельсия 
Теплый атмосферный фронт 
Холодный атмосферный фронт 
4-
rasm. Sinoptik karta fragmenti 

---

80
 
13.4.
Psevdoizoliniyalar 
Izoliniyalar ko’pincha uzluksiz, yoppasiga tarqalish va bir tekis sodir bo’lish 
xususiyatlariga ega bo’lmagan, ya’ni aslida maydon bo’lmagan hodisalarda ishlatiladi. Ushbu 
holatda diskret obyektlar taqsimlanishini tasvirlaydigan izoliniyalar, ya’ni psevdoizoliniyalar 
haqida so’z bormoqda. Bularga, masalan, joylashuvi bir tekis maydonni hosil qilmaydigan 
aholi zichligi psevdoizoliniyalari, yerlarni shudgor qilinganligi yoki o’rmonsizlantirilganligi 
(daraxtlarni kesilganligi) izoliniyalari va h.k. lar kiradi. Ular har doim muntazam yoki 
nomuntazam to’r yacheykalarida olingan obyektlar tarqalishi intensivligi, zichligining 
muayyan hisob statistik ko’rsatkichlari asosida o’tkaziladi. 
Ko’rinishidan psevdozoliniyalar izoliniyalardan hech qanday farq qilmaydi, ular 
ko’pincha 
qatlam bo’yicha rang 
berish bilan to’ldiriladi. 
Psevdozoliniyalarning yaqqol o’ziga jalb etishi ular yordamida kartagrafiyalashtirilayotgan 
obyektning kam ahamiyatli xususiyatlari va detallaridan chetga chiqish hamda uning fazoda 
o’zgarishining asosiy qonuniyatlarini aniqlash imkonini beruvchi geografik tarqalishining 
juda qulay grafik-matematik abstraksiyasi yaratilishidan iborat (6-rasm). Shu boisdan ushbu 
usul yuqori metriklikka ega. 
Shunga qaramay, izoliniyalar va psevdoizoliniyalar orasidagi eng muhim farqni 
unutmaslik kerak. Psevdoizoliniyalar real emas, balki sun’iy, abstrakt maydonlarni, masalan 
“sanoat relyefi” deb ataluvchi madon birligiga sanoat 
Л 
obyektlari zichligi yoki “aholi joylashish maydoni” - 1 km maydonga to’g’ri keluvchi kishilar 
soni kabi ko’rsatkichlarni tasvirlaydi. Ma’lumotlar zichligi yoki hisob usullari o’zgarganda, 
bunday sun’iy maydonlar kuchli o’zgarishlarga 

---

81
 
uchraydi. Shu sababdan, kartalarda psevdoizoliniyalar qurilgan boshlang’ich 
ma’lumotlarni hisoblash usullari ko’rsatilishi zarur. 
Adabiyotlar ro„yxati 
1.
Мирзалиев Т. Картография. - Тошкент: Уз МУ, 2006. 
2.
Асомов М., Мирзалиев Т. Топография асослари ва картографиядан 
лаборатория машгулотлари. - Тошкент: Укдтувчи, 1990. 
3.
Берлянт А.М. Картоведение. - Москва: «Аспект пресс», 2003. 
4.
Плишкина О.В. Практикум по картографии. - Улан-Удэ: Изд.-во ВСГТУ, 
2006. 
5.
Мирзалиев Т., Мусаев И. Картография. - Тошкент: Зиёнур, 2007. - 160 б. 
6.
Mirzaliyev T., Safarov E.Yu., Egamberdiyev A., Qoraboyev J.S. 
Kartashunoslik. - Toshkent, 2012. 
7.
Menno-Jan Kraak, Ferjan Ormeling. Cartography: Visualization of Geospatial 
Data. Printed and bound in Great Britain by Ashford Colour Press Ltd, Gosport, Hants. 
London, 2010. /www.pearsoned.co.uk 
Mustaqil ta’lim mavzulari 
1.
Izoliniyalar usulining ahamiyati. 
2.
Izoliniyalar usuli ko’p qo’llaniladigan kartalar. 
3.
Iqlim kartalarida izoliniyalar usulining tasvirlanishi. 
Glossariy 
Atamaning 
o’zbek 
tilida 
nomlanishi 
Atamaning 
ingliz 
tilida 
nomlanishi 
Atamaning rus 
tilida 
nomlanishi 
Atamaning ma’nosi 
Izoliniyalar 
Isolines 
Изолинии («izos» grekcha - teng, bir xil degan 
ma’nolarni anglatadi) deb kartada 
hodisani birorta miqdor ko’rsatkichi 
asosida bir xil qiymatga ega bo’lgan 
nuqtalar 

---

82
 
Nazorat savollari 
ll.Izoliniyalar usuli deganda nimani tushunasiz? 
12.Izoliniyalaming qanday turlari bor? 
13.
Gorizontallar qanday izoliniyalarda tasvirlanadi? 
14.
Izoliniyalar qanday miqdor ko’rsatkichlari bilan bog’langan? 15.Izoliniyalar 
ko’proq qanday mavzudagi kartalarni tuzishda ishlatiladi? 
Test 
1.
Izoliniyalar - bu? 
a)
bir xil magnitli og'ishga ega nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlar 
b)
bir xil yog'in miqdoriga ega nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlar 
c)
bir xil atmosfera bosimiga ega nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlar 
d)
kartada, vertikal kesma, diagramma, grafiklardagi biror kattalikning teng qiymatli 
nuqtalarini birlashtiruvchi chiziqlar. 
2.
Izobaralar - bu? 
a)
bir xil magnitli og'ishga ega nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlar 
b)
bir xil yog'in miqdoriga ega nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlar 
c)
bir xil atmosfera bosimiga ega nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlar. 
d)
Yer yuzasida bir xil balandlikdagi nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlar 
3.
Izogiyetalar - bu? 
a)
bir xil magnitli og'ishga ega nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlar 
b)
bir xil atmosfera bosimiga ega nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlar 
c)
Yer yuzasida bir xil balandlikdagi nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlar 
bo’yicha 
o’tgan 
yoki 
ularni 
birlashtiruvchi egri chiziqqa aytiladi. 
Gorizontallar 
Horizontals 
Горизон 
тали 
Kartalarda dengiz sathidan bir xil 
mutloq 
balandlikda 
joylashgan 
nuqtalarni 
birlashtiruvchi 
egri 
chiziqlar. 
Izotermalar 
Isotherms 
Изотермы 
- bir xil havo haroratiga ega bo’lgan 
nuqtalarni 
tutashtiruvchi 
egri 
chiziqlar. 
Izobaralar 
Isobars 
Изобары 
bir xil havo bosimiga ega bo’lgan 
joyda nuqtalarni birlashtiruvchi egri 
chiziqlar 
Izogietalar 
Isobagiets 
Изогиеты 
bir xil yog’in-sochin tushadigan 
yerlarni (nuqtalarni) tutashtiruvchi 
egri chiziqlar 
Izobatalar 
Isobats 
Изобаты 
bir xil chuqurlikka ega bo’lgan 
yerlarni tutashtiruvchi egri chiziqlar. 

---

83
 
d)
bir xil yog'in miqdoriga ega nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlar. 
4.
Izobatalar - bu? 
a)
kartada suv havzasi chuqurligi bir xil qiymatdagi nuqtalami birlashtiruvchi chiziqlar. 
b)
kartada havo harorati, tuproq, suv va h.k.larning bir xil qiymatdagi nuqtalarni 
birlashtiruvchi chiziqlar 
c)
bir xil atmosfera bosimiga ega nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlar 
d)
kartada quruqlik relyefi shaklining planli ko'rinishini beruvchi, dengiz satgidan yer 
yuzasining bir xil balandlikdagi nuqtalarini tutashtiruvchi chiziqlar 
5.
Izogipslar - bu? 
a)
kartada havo harorati, tuproq, suv va h.k.larning bir xil qiymatdagi nuqtalarni 
birlashtiruvchi chiziqlar 
b)
kartada quruqlik relyefi shaklining planli ko'rinishini beruvchi, dengiz satgidan yer 
yuzasining bir xil balandlikdagi nuqtalarini tutashtiruvchi chiziqlar. 
c)
kartada, vertikal kesma, diagramma, grafiklardagi biror kattalikning teng qiymatli 
nuqtalarini birlashtiruvchi chiziqlar 
d)
kartada suv havzasi chuqurligi bir xil qiymatdagi nuqtalarni birlashtiruvchi chiziqlar 
6.
Izotermalar - bu? 
a)
kartada quruqlik relyefi shaklining planli ko'rinishini beruvchi, dengiz satgidan yer 
yuzasining bir xil balandlikdagi nuqtalarini tutashtiruvchi chiziqlar 
b)
bir xil atmosfera bosimiga ega nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlar 
c)
kartada havo harorati, tuproq, suv va h.k.larning bir xil qiymatdagi nuqtalarni 
birlashtiruvchi chiziqlar. 
d)
kartada suv havzasi chuqurligi bir xil qiymatdagi nuqtalarni birlashtiruvchi chiziqlar 
7.
Izoliniyalar nima uchun xizmat qiladi? 
a)
ham tabiiy, ham ijtimoiy-iqtisodiy hodisalarga tegishli turli fazoviy ko'chishlarni 
ko'rsatish uchun 
b)
uzunasiga davom etgan, kengligi karta masshtabida aks ettirilmaydigan oobyektlarni 
tasvirlash uchun 
c)
hududni sifat jihatdan bir xil uchastkalarga ajratish va alohida rayonlashtirish uchun 
d)
bir xil xususiyatli va bir xil kattalikli nuqtalarni birlashtirish uchun. 
8.
Izoliniyalarga quyidagilar kiradi: 
a)
siyosiy va ma'muriy chegaralar; gidrografik to'r; aloqa yo'llari; qirg'oq chiziqlari, 
front chiziqlari va boshqalar 
b)
siyosiy va ma'muriy chegaralar; gidrografik to'r; aloqa yo'llari; bir xil magnitli 
og'ishga ega nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlar; qirg'oq chiziqlari, front chiziqlari va boshqalar 
c)
siyosiy va ma'muriy chegaralar; gidrografik to'r; izotermalar; bir xil yog'in miqdoriga 
ega nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlar va boshqalar 
d)
izogonalar, izobaralar, izogiyetalar, izotermalar, izobatalar, izogipslar, izokolalar, 
izogalalar, izodenslar, izokrimalar va boshqalar. 

---

84
 
Ma’ruza 14. Sifatli rang (fon) usulining geografik kartalar va atlaslarda berilishi 
Reja: 
14.1.
Sifatli fon (rang) usuli haqida tushuncha. 
14.2.
Sifatli rang usulining ahamiyati va qo’llanilishi