Равон нутқни ривожлантириш Режа

Нутқ вазифаси унинг онтогенездаги ҳақиқий ривожланиш жараёни босқичини акс эттиради, уларнинг ҳар бири ўзига хос хусусиятларга эгадир:
1-вазифаси – индивидуаллараро – кишилар ўртасидаги мулоқот воситасидир. Ушбу ҳолатда нутқ оғзаки нутқ – монолог, диалог, бир нечта одамлар суҳбати сифатида чиқади.
2-вазифаси – ички индивидуал – бу ерда нутқ кўплаб руҳий жараёнларни (фикрлаш, диққат-эътибор, хотира, тасаввур ва бошқ.) аниқтиниқ англаш даражасига кўтаргани ҳамда шахсга руҳий жараёнларни тартибга солиш ва назорат қилиш имконини бергани ҳолда уларни амалга ошириш воситаси бўлиб хизмат қилади.
3-вазифаси – умуминсоний – бу ўринда нутқ алоҳида бир одамга умуминсоний ижтимоий-тарихий тажриба хазинасидан ахборот олиш имконини беради. Ушбу ҳолатда у график рамзлар ва белгиларда моддийлаштирилган ёзма нутқдир.
Таълим муассасаларида ўқитиш икки шаклда амалга оширилади:
а) эркин нутқий мулоқотда;
б) махсус машғулотларда.
Диалог кўпроқ эркин нутқий мулоқотда пайдо бўлади ва у болалар луғатини бойитишнинг талаффузга оид грамматик кўникмаларини табиий равишда ривожлантириш базаси, равон нутқ кўникмаларига эга бўлиш базаси ҳисобланади. Диалог махсус машғулотларда ўқитилади (ойига 1-2 та машғулот); Таълим муассасаларида бўлиб турган вақти мобайнида бола эркин мулоқотда педагог ва бошқа болалар билан мулоқотга киришади. Уйда эса катталар бола билан турли мавзуларда диалогга киришишлари лозим. Диалогик нутқни (ёки оғзаки нутқни) ўргатиш одатда суҳбат шаклида, яъни катталар билан бола ўртасида ҳамда болаларнинг ўзлари ўртасида фикр алмашиш шаклида рўй беради.
Диалогик равон нутқни ривожлантиришга доир махсус машғулотлар суҳбат методи (суҳбат) ва имитатсия методи асосида ўтказилади.
Мазкур методлар кўпинча қуйидаги усуллар ёрдамида амалга оширилади:
Тайёргарлик суҳбати (сўзлашиш) усуллари;
Театрлаштириш усуллари (имитатсия, қайта айтиб бериш).
Тайёрланган суҳбатнинг қуйидаги вазифалари мавжуд:
Тўғридан-тўғри болаларни суҳбатлашишга, яъни суҳбатдоши сўзларини бўлмасдан тинглаш, луқма ташлаш учун қулай пайтни кутгани ҳолда ўзини тутиб туриш, суҳбатдоши учун тушунарли қилиб сўзлаш;
Йўлдош – талаффуз ва грамматик кўникмаларни машқ қилиш, маълум сўзлар маъносини аниқлаштириш.
Суҳбат жараёнида тарбиячи саволлар, топишмоқлар, бадиий сўз каби турли усуллардан фойдаланади. Бу усулларнинг барчаси суҳбат пайтида билимларни ўзлаштириш жараёнини йўналтириш, нутқий мулоқотни таъминлаш, болалар фикрларини, уларнинг диққат-эътиборларини, хотираларини, эмотсияларини фаоллаштиришга ёрдам беради.