Рақс бадиий жамоаси билан ишлашда ўргатиш услубининг умумий масалалари

ҲАВАСКОРЛАРНИНГ ИЖРО ЭТИШ ПАЙТИДАГИ ҲОЛАТИ


Раққосанинг рақс ижросини муваффақиятли ўзлаштириши кўп жиҳатдан гавданинг тўғри тутилишига боғлиқдир. Ижро пайтида гавдани шундай тутиш лозимки, токи у раққосанинг барча ҳаракатлари учун қулай бўлсин. Шу билан бир қаторда рақсда гавданинг ва ҳаракатларнинг ташқи кўриниши чиройли бўлишига эришиш керак. Раққосалар ижрочилигининг ҳолатлари, майинлиги, оёкларининг чаққонлиги, аниқ, ҳаракатланиши ҳамда юзидаги муқомларнинг керакли жойда ишлата билишга эришишлари керак.
Ўзбек рақсимизда ияк ортиқча кўтарилмайди, бош ва гавда, қўл ҳаракатлари билан уйғунлашиб кетади. Гавданинг умуртқа суяклари тик бўлиши ва бўшашмаслиги керак. Елка эса ҳаракатга мос равишда ҳаракатланиши керак. Раққосанинг ижро этиш пайтидаги руҳий ҳолати муҳим ўрин тутади. Ҳар бир раққоса саҳнага чиқишдан олдин саҳнага, томошабиннинг назоратига кўника олиши керак. Ўзини руҳан тута билиши керак. Ижро этмоқчи бўлган рақсини тўлиқ ўрганган ва ўзига ишонган бўлиши керак. Балетмейстер раққосани биринчи машғулотлардан бошлаб, саҳнага тайёрлаб боради. Балетмейстернинг шоғирдлари билан муомаласи уларнинг ижроси муваффақиятлили чиқишида ёрдам беради.


МУСИҚА РИТМИ. ЭСЛАБ ҚОЛИШ ВА ЭШИТИШ ҚОБИЛИЯТИ


Ритм — мусиқанинг асосий элементларидан бири бўлиб, мусиқа товушларининг вақт бирлиги ичида жойлашуви қонуниятларини белгилаб беради. Мусиқа ритми -- рақснинг мазмунини, образли моҳиятини англатади. Рақс ижро этиш пайтида раққоса мусиқанинг мазмунига тобора чуқурроқ тушуниб боради. Ритм орқали ижро этиш пайтида, эшитиш давомида очилмай қолган фикр ва туйғулар ижрочи учун тушунарли бўлиб боради. Сўз билан ифодалаб бўлмайдиган ўзига хос мусиқа ритмининг моҳиятини айни ижро пайтида раққоса томонидан англанади.
Ёш раққосанинг мусиқа ритми туйғусини шакллантириш ва ривожлантиришда қўшимча имкониятлар мавжуд. Булардан бири -- санаш. Ижро ўргатилаётган пайтда раққоса тарафидан санаб ижро этиш ритмик тузилишни осонроқ тушунишга ёрдам беради. Умуман, ижрони ўрганиш пайтида санаш мусиқа ритмини ҳис қилиш ва мустаҳкамлашда фойдалидир. Лекин кўп раққосаларнинг ижро этиш пайтида овоз чиқариб санашларига йўл қўймаслик керак. Санашдан факат рақс ўргатилаётган пайтда фойдаланиш мумкин. Раққосалар орасида тез-тез учраб турадиган камчилик — мусиқадан тезлашиб кетиш ёки орқада қолиш. Буни бартараф этиш учун одатда раққоса билан чапак чалиб, мусиқани овоз чиқариб куйлаш, санаш керак ва яна ижрони давом эттириш керак.