Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. Puchalski C, Ferrell B, Virani R, Otis-Green S, Baird P, Bull J, et al. Improving 
the quality of spiritual care as a dimension of palliative care: The report of the consensus 
conference. 
J Palliat Med. 
2009;12:885–904.
2. Arman M, Rehnsfeldt A, Lindholm L, Hamrin E, Eriksson K. Suffering related 
to health care: A study of breast cancer patients' experiences. 
Int J Nurs 
Pract. 
2004;10:248–56.
3. Ellis MR, Thomlinson P, Gemmill C, Harris W. The spiritual needs and 
resources of hospitalized primary care patients. 
J Relig Health. 
2013;52:1306–18.
4. Delgado-Guay MO, Hui D, Parsons HA, Govan K, De la Cruz M, Thorney S, 
et al. Spirituality, religiosity, and spiritual pain in advanced cancer patients. 
J Pain 
Symptom Manage. 
2011;41:986–94.

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
268 
TA’LIMNI RAQAMLASHTIRISHDA QO‘LLANILADIGAN 
PLATFORMALARNI AVTOMATLASHTIRISH 
Normatov O‘tkir 
O‘zMU Jizzax filiali talabasi 
 
Bugungi kunda dolzarb masalalardan biri bu talim sohasini elektronlashtirish va 
avtomatlashtirish hisoblanadi. Hozirda bu maslani yechish bo‘yicha juda ko‘plab ishlar 
olib borilmoqda. Quyida bunday platformalardan yaratishda qaysi daturlash tillari 
ishlatilishi foydali ekanligiga tahlil qilinadi. 
Ta’lim platformalari yartishda e’tibor qaratilish kerak bo‘lgan muhim omillardan 
biri bu katta ma’lumotlar oqimini boshqarish va uni tahlil qilishdir. Shuning uchun bu 
o‘rinda .Net va Python dasturlash tillari boshqalarga qaraganda bir muncha ustun 
hisoblanadi. Hozirda yurtimizda ham, jahonda ham ommalashayotgan sun’iy intellekt 
(SI) metodlaridan foydalangan holda platforma imkoniyatlarini yanada oshirish 
mumkin. Bu o‘rinda Python dasturlash tilining aynan SI texnologiyalariga mosligi 
ko‘plab tadqiqot ishlari orqali e’tirof etilganligini aytib o‘tish lozim. Pythonda yozilgan 
ko‘plab kutubxonalar yoki modullar dasturlash jarayonini bir muncha osonlashtirdi va 
yozilgan ko‘dning samaradorligini uning miqdoriga qarama-qarshi ravishda oshirdi. 
Ammo boshqa tomondan agar platforma maqsadi SIdan foydalanish bo‘lmasa va unga 
saytning tez ishlashi kerak bo‘lsa .Net va PHP lardan foydalanish maqsadga muvofiq 
hisoblanadi. Shuningdek, bunday platformalarni yaratishda quyidagi zamonaviy 
texnalogiyalardan parallel ravishda foydalanish mumkin : Docker, WebSocket, Redis, 
Mysql, MongoDb, React. Platforma interfeysining foydalanuvchilar uchun qulay 
bo‘lishi uning sifatini ifodalaydigan omillardan biridir. Interfeys Html, CSSdan 
tashqari Js kutubxonasi va reactdan foydalanish tavsiya etiladi. Ta’lim platformalari 
ham veb ilovalar hisoblanadi. 
Veb-ilovalar
 odatda o‘zaro faoliyat platforma sifatida 
tavsiflanadi, chunki ideal holda, har xil narsalardan foydalanish mumkin 
veb-
brauzerlar
 turli xil operatsion tizimlar ichida joylashadi. Bunday dasturlarda odatda 
a 
mijoz-server
 tizim arxitekturasi va murakkabligi va funktsionalligi bilan har xildir. 
Ushbu keng o‘zgaruvchanlik, rivojlangan funksionallik maqsadiga zid ravishda 
muntazam qarama-qarshi bo‘lgan platformalararo imkoniyatlarning maqsadini sezilarli 
darajada murakkablashtiradi.Asosiy veb-ilovalar to‘liq yoki ko‘p ishlov berishni 
amalga oshiradi. Shuningdek 
server
va natijani mijoz veb-brauzeriga o‘tkazadi. 
Foydalanuvchilarning dastur bilan barcha o‘zaro aloqalari ma'lumotlar so‘rovlari va 
server javoblarining oddiy almashinuvidan iborat. Ushbu turdagi dasturlar dastlabki 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
269 
bosqichlarda odatiy hol edi. Ammo jarayonlarga qo‘yilgan talabning keskin oshishi 
uning murakkablashuvini taminlab berdi. Bunday dasturlar statik platformalardan 
dinamik holatdagi platformalarga o‘tish evolutsiyasini amalga oshirdi va yangi 
moslashuvchan ta’lim platformalarining yaratilishiga asos bo‘ldi. Bugungi kunda ular 
hali ham nisbatan keng tarqalgan, ayniqsa, platformalararo muvofiqligi va soddaligi 
rivojlangan 
funktsionalliklarga 
qaraganda 
ancha 
muhim 
deb 
hisoblanadi. 
Kengaytirilgan veb-ilovalarga 
Gmail
, 
A9.com
, 
Google xaritalari
 va Bing qidiruv 
tizimini misol qilish mumkin. Bunday ilg'or dasturlar muntazam ravishda faqat 
mashhur veb-brauzerlarning so‘nggi versiyalarida mavjud bo‘lgan qo‘shimcha 
funktsiyalarga bog'liq. Ushbu bog'liqliklar 
JavaScript
, 
Dinamik HTML
, 
SVG
va boshqa 
tarkibiy qismlarga bevosita bog’liqdir. Shunday qilib talim platformalarini yartishda 
so‘ngi dasturiy texnalogiyalardan foydalanish juda muhim hisoblandi. Va albatta 
bunday platformalar SI asoslanib qurilishi uning dolzabligini bir necha karra oshirib 
yuboradi. 
Zamonaviy texnologik jarayon masuli bo‘lgan LMS platformalari yordamida ham 
foydali ta’lim platformalarini yaratish mumkin. Bunday platformalarga Wordpress, 
Joomla, WooCommerce va boshqalarni misol qilish mumkin. Bu platformalar tayyor 
shablonlar asosida ma’lum bir sohaga yo‘naltirilgan veb-saytlarni yaratishga yordam 
beradi.
Ta'limni boshqarish tizimi - bu ta'lim kurslari, o‘qitish yoki o‘rganish va rivojlantirish 
dasturlarini yaratish, kuzatish, avtomatlashtirish, boshqarish, hisobot berish, 
hujjatlashtirish va etkazib berish uchun dasturiy ta'minot hisoblanadi. Bunday tizimlar 
har qanday hajmdagi korxonalar, ta'lim muassasalari va hatto ba'zi davlat organlari 
tomonidan qo‘llaniladi. Texnik jihatdan, bu ikki atama o‘rtasidagi farq unchalik katta 
emas. E-Learning platformalarini LMSning bir 
qismi deb hisoblash mumkin, ammo LMSlar e-
Learning platformalari bilan bir xil xususiyatga 
ega. Umuman 
olganda, 
LMS 
kengroq 
maqsadlarda qo‘llanilishi mumkin: oflayn 
darslarni rejalashtirish va tayyorlash, ishchilar 
uchun ma'lumotlarni joylashtirish, ularning 
bilim 
va 
ko‘nikmalarini 
tasdiqlash 
va 
boshqalar. LMS dasturi odatda eLearning veb-
sayti yoki ilova funksiyasidan tashqariga chiqishi mumkin bo‘lgan boshqaruv panelini 
o‘z ichiga olgan kengroq imkoniyatlarga ega. Agar siz LMSni ishlab chiqishga 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
270 
qiziqsangiz va biz ushbu maqolada ko‘rib chiqilmaydigan xususiyatlar haqida bir oz 
ko‘proq ma'lumotga ega bo‘lishni istasangiz, bizga xabar qoldiring va biz bu borada 
qanday yordam berishimizni ko‘rib chiqamiz. LMS platformalari ta’limiy saytlarni 
yaratishda quyidagi afzaliklarga ega: 
➢
Bu foydalanuvchi ma'lumotlarini olish va keyinchalik saqlashga yordam 
beradi. Foydalanuvchilar ham undan foyda ko‘radilar, chunki ular turli 
qurilmalardan tizimga kirishda unga osongina kirishlari mumkin. 
➢
Agar foydalanuvchilar tanaffusdan keyin qaytib kelishsa yoki hatto ilovangizni 
oʻchirib tashlab, qayta oʻrnatsa, ular oxirgi marta toʻxtagan joydan davom 
etishlari mumkin boʻladi. 
➢
Platforma egasi sifatida siz foydalanuvchilar profiliga moslashtirilgan takliflar va 
chegirmalar taklif qilish orqali daromadingizni oshirishingiz mumkin.
Shuningdek, ijtimoiy tizimga kirish funksiyasini qo‘shishni tavsiya etiladi. Bu 
Google, Facebook, Twitter va boshqa ijtimoiy media hisoblarida roʻyxatdan 
oʻtish/kirish imkonini beradi. Bu xususiyat juda qulay, chunki u foydalanuvchilarga 
tezda tizimga kirish va darhol platformadan foydalanishni boshlash imkonini 
beradi. Shunday qilib, foydalanuvchilar haqida ko‘proq ma'lumot olish mumkin, 
jumladan ularning ismlari, profil rasmlari, yoshi, joylashuvi, do‘stlar ro‘yxati va 
boshqalar. Bu platforma yaratuvchisining mijozlarni yaxshiroq bilishga va yangi 
kontent yaratishda ushbu tushunchalardan potentsial foydalanishga yordam 
beradi. Bundan tashqari, u foydalanuvchilar oʻrtasida ijtimoiy oʻzaro taʼsirlarni 
(masalan, munozaralar, so‘rovnomalar va h.k.) imkonini beradi. Ta’limiy 
platformaning 
boshqaruv 
paneli 
odatda 
tizimga 
kirgandan 
so‘ng 
foydalanuvchilarning birinchi ko‘radigan ekranidir. Shuning uchun uni asosiy oyna 
deb ham atash mumkin. U bir nechta asosiy maqsadlarga xizmat qilishi mumkin: 
1.
Talabalarga shaxsiy faoliyatlarini kuzatishda yordam beradi: ular allaqachon 
tugatgan kurslar miqdori, joriy kursida qolgan darslar soni, oʻrganish darajasi va 
hokazolar haqida doimiy axborotga ega bo‘lishadi. Bu o‘quvchilarga motivatsiya 
sifatdida davomli ta’lim olishlariga yordam beradi. 
2.
Platforma ta’limning uzviyligini taminlaydi. Masalan, 1 marta teginish bilan 
uzilgan darsni davom ettirish yoki keyingi dars oldidan bilimni yangilash uchun 
tezkor testni boshlash mumkin bo‘ladi. 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
271 
3.
Platformadagi 
barcha 
kurslarning 
reytingini 
shaklantirish 
orqali 
foydalanuvchilarga mashxur va ommabop kurslar haqida uzluksiz axborot berish 
yoki kurslarni reklama qilish imkoniyati.
Yuqoridagi jarayonlarni dasturlash tillari texnologiyalarni orqali amalga oshirish 
ko‘p vaqt, mehnat va harajatni talab etadi. Ammo LMS platformalari orqali sarflanishi 
mumkin bo‘lgan resurslarni minimallashtirish va undan keladigan moddiy va manaviy 
foydani oshirish imkoniyati mavjud. Ikki usulning ijobiy va salbiy tomonlari mavjud. 
Shu sababli yaratuvchining o‘zida qo‘yilgan talabga qarab birini tanlashi va sifatli ta’lim 
paltformasini yaratishi mumkin.