Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘xati: 
1.
 https://wabisabilearning.com/blogs/stem/8-blended-learning-strategies-3-
projects 
2.
Маматов Д.Н, Бекчанова Ш.Б, Садиқова А.В, Хўжаев А.А. LMS 
moodle тизими ва ундан фойдаланишни ўрганиш . Ўқув-услубий 
қўлланма. – Ташкент, 2020. Б 90.
3.
Бекчанова Ш.Б. Таълим жараёнларини рақамли технологиялар 
асосида индивидуллаштириш, масофавий таълим хизматларини 
ривожлантиришда “Blended learning” технологиясининг назарий 
асослари // Муғаллим ҳэм узлуксиз билимлендириў. -Нукус, 2020-4. б 
116-121. (13.00.00; № 20) 
4.
https://zillion.net/ru/blog/375/blended-learning-pieriekhod-k-smieshannomu-obuchieniiu-
za-5-shaghov
 
5.
Bekchanova Sh. B. Using the “blendedlearning” technology of higher 
education distance learning // Materialien der xvi internationalen 
wissenschaftlichen und praktischen konferenz wissenschaft ohne Grenzen, 
2020 30. märz - 7. april 2020 volume 16- Berlin 2020. p 61-67. 
ELEKTRON AXBOROT-TAʼLIM MUHITIDA TALABALARNING 
MA'NAVIY RIVOJLANISH TA'LIM MAQSADI SIFATIDA 
 
AdJU universiteti 
Tuxtashev Umarali Fayziraxmonovich 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
265 
E-mail: 
[e-mail]
 
Annotasiya:
Ushbu maqolada electron axborot-ta’lim muhitida talabalarning ma’naviy 
rivojlanishining ta’lim maqsadi ekanligi xorijiy va g’arb olimlarining ilmiy qarashlari 
asosida yoritib berilgan. 
Kalit so‘zlar:
 
madaniy
, 
o‘
quv dasturi
, 
rivojlanish
, 
axloqiy
, 
ijtimoiy
, 
ma'naviy
. 
Ma'naviy rivojlanish kontseptsiyasi inson taraqqiyotining ilmiy tushunchalarini 
yaxlit, ammo noaniq shakllantiruvchi printsip bilan uyg'unlashtiradi. Ushbu maqsadga 
muvofiq, hatto paradoksal ideal amaliyotchilar o‘rtasida chalkashliklarga olib keldi va 
siyosatni sezilarli darajada o‘zgartirishga imkon berdi. 
Ingliz kontekstida ma'naviy rivojlanish o‘quv dasturida shakllantiruvchi 
maqsadlarning integratsiyasini o‘rganish uchun paradigmatik holatni taqdim 
etadi. Ba'zi ma'noda inglizlarning ma'naviy rivojlanish an'analari o‘z davri va o‘ziga 
xos madaniy kontekstini ifodalasa-da, uning asosiy taxminlari ma'no va maqsad uchun 
ta'limga yangi xalqaro qiziqish uyg'otadi.[1,3-b] 
Xorijiy manbaalarda yozilishicha Angliyada ma'naviy rivojlanish birinchi marta 
1944 yilda umumiy o‘rta ta'lim to‘g'risidagi qonun hujjatlarida aniq belgilab qo‘yilgan 
edi. Biroq, ta'lim ideali sifatida u ancha qadimgi manbaga ega. Buni Viktoriya davridan 
- ommaviy davlat tomonidan moliyalashtiriladigan boshlang'ich ta'lim Angliyada 
birinchi marta joriy etilganda - qadimgi Yunonistonda G'arb ta'lim an'analarining 
boshlanishiga qadar kuzatish mumkin. Aqlni yaxshilikka, haqiqatga va go‘zallikka 
o‘stirish va yo‘naltirish G'arb intellektual tafakkurining arxetipik taxminidir, bu eng 
yaxshi misol Platonning g'or haqidagi doimiy analogiyasida (mil. Miloddan avvalgi 
375/1991, 193–196-betlar) yoritib o‘tilgan. Bu tashbehga ko‘ra, aql-idrok soxta 
bilimdan yaxshilik va adolatni bilish sari ko‘tarilishi bilan ma’rifat bosqichlariga 
erishiladi. Avtonom aqlning rivojlanishi, shaxsiy o‘sish va fuqarolik mas'uliyati 
o‘rtasidagi bog'liqlik shundan beri G'arb pedagogikasining, zamonaviy psixologik 
nazariyaning asosiy taxminiga aylandi va hozirgi kunda butun dunyo bo‘ylab, asosiy 
maktab ta'limining Evropa modeli yaratildi. Xuddi shu asosiy taxminlarga asoslangan 
ingliz ta'lim an'analaridagi ma'naviy rivojlanish, shuning uchun formativ ta'limning 
ideali nazariya, siyosat va amaliyotda qanday namoyon bo‘lganligini o‘rganish uchun 
noyob, ammo xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan muayyan konteksti misolni 
beradi. Axloqiy, yaxlitlikni qo‘shish uchun mo‘ljallangan, ingliz ta'lim tizimidagi 
ma'naviy rivojlanish yaxlit ta'lim maqsadlari o‘quvchilarning "farovonlikdan 
tashqarida" shakllantiruvchi rivojlanishi uchun imkoniyatlar yaratishi mumkinligiga 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
266 
yorqin misoldir, ammo keng va ochiq ta'riflar tufayli, o‘zgaruvchan siyosat 
ustuvorliklariga ko‘ra o‘zlarining asl maqsadlarini ham yo‘qotadi yoki hatto 
o‘zgartiradi.[2, 4-b] 
Yangi ming yillikda ma'naviyat, shubhasiz, electron axborotlarning keskin 
ko‘payishi sababli psixologiya ichida ko‘proq "asosiy oqim" ga aylandi ( 
King va boshq., 
2006
 ). 
Bu ko‘pincha ijobiy psixologiyaning muhim shaxsiy kuchi sifatida kiritilgan 
bo‘lib, so‘nggi yigirma yil ichida ta'lim nutqlariga ta'siri kuchaygan. Masalan, 
harakatdagi ta'sirli 
qadriyatlar shkalasida
transsendensiyani anglash farovonlikning 
muhim o‘lchovidir ( 
Peterson va Seligman, 2006
 ).
Shunga o‘xshash paradigmalarda ishlaydigan tadqiqotchilarning ta'kidlashicha, 
electron axborotlar oqimi ostida ma'naviyatni o‘ziga xos va salomatlik bilan ijobiy 
bog'liq bo‘lgan alohida va muhim omil sifatida ko‘rib chiqish uchun asoslar mavjud 
( 
Shoshani va boshq., 2019).
).
Shuningdek, "xarakterning fazilatlarini rivojlantirish" ga ilmiy qiziqishning qayta 
tiklanishi kuzatildi, bu qaysidir ma'noda Yeaxlining "shaxsiyat" ni rivojlantiruvchi 
ta'lim haqidagi qarashlarini qayta jonlantirdi - bu shakllangan vaqtdan beri shaxsiyat 
psixologiyasining barqaror xususiyatlari ma'nosida emas, lekin "dinamik munosabatlar 
tizimi" sifatida "belgi"- kodlarning ( 
Lerner 
& 
Callina, 
2014
 ) insonlarga 
axamiyatlaridir. Raqobatchi ta'riflar va kontseptual asoslarning chalkash qatoriga ega 
bo‘lgan soha bo‘lsa-da, "belgi" tushunchasi va uni ta'lim aralashuvlari orqali qanday 
qo‘llab-quvvatlash mumkinligi uchun o‘sib borayotgan dalillar bazasi mavjud ( 
Clement 
& Bollinger, 2016
 ).
So‘nggi yillarda ta’lim jabhalarida elektron ta’limning sezilarli va samarali 
ta’sirlari, shuningdek, tegishli amaliyotlar va ularning aqliy salomatlik uchun foydalari, 
masalan, ongda saqlashga qiziqish ortib bormoqda ( 
Van Dam va boshq., 2018).
). [3, 2-3 b] 
Elektron axborot-taʼlim muhitida talabalarning ma’naviy-ahloqiy tarbiyasiga 
bo‘lgan qiziqish yangilanib borayotgan "21-asr ko‘nikmalari" ni xalqaro izlash nuqtai 
nazaridan, 19-asrdan meros bo‘lib qolgan ta’lim jarayonlarining eski metodlari va 
maqsadlari, ularning zamonaviy ekvivalentlari tobora avtomatlashtirilgan va 
elektronlashib, fanlararo integrasiyalashgan dunyoda kamroq ahamiyatli ko‘rinadi. Shu 
nuqtai nazardan, ma'naviy rivojlanish haqida qancha ko‘p yozsak ham yanada bu 
mavzu dolzarbdir. Xorijiy tajribalarga asoslanib, biz elektron axborot-taʼlim muhitida 
talabalarning ma’naviy-ahloqiy tarbiyasiga ta'lim bo‘yicha tashabbuslar, kontseptual 
kenglik va keng ko‘lamli qo‘llanilishini o‘ziga xoslik va aniqlik bilan 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
267 
muvozanatlashida ta’limiy va tarbiyaviy axamiyatni kushaytirishimiz darkor. Haddan 
tashqari ko‘p ta'rif "yuqoridan pastga" qadriyatlarni o‘rnatish orqali inklyuzivlikni xavf 
ostiga qo‘yishi mumkin, juda kam ta'rif esa fundamental qadriyatlari misolida 
ko‘rganimizdek, siyosatning boshqa siyosiy kun tartibiga "o‘ralib ketishiga" imkon 
berishi mumkin. 
Ta’limdagi ma’naviyat ta’lim va tarbiya sifatini oshirish zarurati sifatida turli 
shaxsiy, ijtimoiy, diniy va madaniy omillar ta’sirida bo‘ladi. Ushbu omillarni aniqlash 
fakultetlarni kuchaytirish va o‘qitish orqali ma'naviy tushunchalarni uzatishni 
osonlashtirishi mumkin.[4,8-b] 
O‘qitish jarayonida ma'naviy transferga ta'sir etuvchi omillar o‘qituvchi bilan 
bog'liq omillar va periferik omillarning ikkita asosiy shakliga bo‘lingan. O‘qituvchi 
bilan bog‘liq omillarga o‘qituvchining aql-idroki va dunyoqarashi, diniy tamoyillarga 
sodiqligi, axloqiy fazilatlarga e’tiqodi, o‘qituvchining talaba bilan ijobiy va konstruktiv 
munosabatda bo‘lishi, o‘qituvchilik mahoratini egallashi kiradi. Periferik omillarga 
yuqori malakali sinf xonalari va iqtidorli talabalar kiradi. 
Elektron axborot-taʼlim muhitida talabalarning ma’naviy-ahloqiy tarbiyasida 
tushunish, diniy dunyoqarash va e'tiqod asoslarini kuchaytirish, axloqni 
mustahkamlash va professor-o‘qituvchilarning o‘qitish ko‘nikmalarini kuchaytirish, 
shuningdek, talabalar bilan ijobiy va konstruktiv munosabatlarni o‘rnatish, 
ma'naviyatni ajralmas o‘qitish elementi sifatida institutsionallashtirish ma'naviyat 
tushunchalarining asosi bo‘lib qoladi.