123
birikmalar sulfat kislota eritmasida qiyin eriydi. Ularni erish qobiliyati harorat va
sulfat kislotaning konsentrasiyasi oshib borishi bilan oshadi.
Masalan, rux ferritidan ruxni eritmaga o’tqazish
uchun sulfat kislotaning
konsentrasiyasi 200-300 g/l va 80-90
o
S harorat talab qilinadi.
Ruxdan tashqari,
kuyindida temir, mis, kadmiy, qo’rg’oshin, kumush, oltin,
nikel, kobalt, marganes, bariy, kalsiy, alyuminiy va boshqa metallar bor.
Kadmiy xususiyatlari bo’yicha ruxga yaqin, uni oksidi SdO sulfat kislotasida
yaxshi eriydi:
CdO + H
2
SO
4
= CdSO
4
+ H
2
O
(5.16)
Kuyindidan eritmaga 85-90 % kadmiy o’tadi. Temir kuyindida, asosan rux va
mis ferritlar shaklda uchraydi, shunindek
kuyindida temir oksidlari Fe
2
O
3
, va
Fe
3
O
4
ham mavjud. Sulfat kislota eritmasida Fe
2
O
3
qisman eriydi.
Kuydirish pechining siklon changida kam miqdorda Fe
2
(SO
4
)
3
uchraydi. Uch
valentli temir sulfati eritmada ham hosil bo’ladi:
Fe
2
O
3
+ 3H
2
SO
4
= Fe
2
(SO
4
)
3
+ 3H
2
O
(5.17)
Eritmada Fe
2
(SO
4
)
3
mis birikmalari, SO
2
va metal sulfidlari bilan ikki valentli
temir sulfatigacha FeSO
4
tiklanadi. Bu jarayon
ruxni kuyindidan eritmaga,
quyidagi reaksiya orqali, o’tishiga ko’maklashadi:
ZnS + Fe
2
(SO
4
)
3
= ZnSO
4
+ 2FeSO
4
+ S
(5.18)
Eritmaga kuyindidan fakat 3-4 % temir o’tadi, uni eritmadagi miqdori 1-2 g/l
tashkil etadi.
Mis kuyindida oksid (CuO, Cu
2
O), ferrit (nCuO ∙ mFe
2
O
3
), silikat (x
Cu
2
O ∙ uSiO
2
) shakllarda uchraydi. Eng oson CuO eriydi va CuSO
4
ni hosil qiladi.
Mis ferriti, pux ferritiga o’xshab, qiyin eriydi. Tanlab eritishda taxminan misni
yarmi eriydi, yarmi esa kekda qoladi.
Surma (III) va mыshyak (III) oksidlangan birikmalari
kuyindini tanlab
eritishda As
2
(SO
4
)
3
va Sb
2
(SO
4
)
3
shakllarda eritmaga o’tishadi. Surma (V) va
mыshyak (V) oksidlari qiyin eriydigan birikmalardir.
Nikel, kobalt va marganeslar eriydi va Ni
2
SO
4
, CoSO
4
va MnSO
4
sulfatlarini
hosil qiladi.
Tanlab eritishda qo’rg’oshin, deyarli to’liq quyidagi reaksiyaga asosan, kekga
o’tadi:
Pb SiO
3
+ H
2
SO
4
= PbSO
4
+ H
2
SiO
3
(5.19)
Qo’rg’oshin, mis va rux silikatlarini erishi eritmani kremniy birikmalari bilan
ifloslantirishga olib keladi. Bu jarayon tanlab eritishdan so’ng cho’ktirish
(quyuqlashtirish) va filtrlash jarayonlarini qiyinlashtiradi.
Kumush kuyindida Ag
2
S va Ag
2
SO
4
shaklda uchraydi. Kumush sulfati yaxshi
eriydi, keyin esa eritmada mavjud bo’lgan xlor ionlari bilan qiyin eriydigan AgCl
birikmasi shaklda cho’ktiriladi. Kumush sulfidi erimaydi va kekda qoladi. Oltin
to’liq qattiq qoldiqlarda qoladi.
Kalsiy va bariy oksidlari sulfat kislota eritmalarida qiyin eriydigan birikmalar
hosil qilishadi. Jarayonning umumiy reaksiyasi:
MeO + H
2
SO
4
= MeSO
4
+ H
2
O (5.20)
124
Qo’rg’oshin, kalsiy va bariylar sulfat kislotaning
bir qismini qiyin eriydigan
sulfatlarga bog’laydi, shu sababdan kuydirish davrda sulfat ko’rinishidagi
oltingugurt miqdorini bir oz ko’paytirish kerak bo’ladi.
Xlor, ftor, natriy va magniy birikmalari onson eriydi va eritmada
to’planadilar. Noyob metallar - talliy, galliy, indiy va germaniylar qisman eritmaga
o’tadilar.
Do'stlaringiz bilan baham: