Rangli va qora

 
 
 
 
 
 
 
5.7. RUX BOYITMASINING RASIONAL TARKIBINI HISOBLASH 
 
Quyidagi tarkibli rux boyitmasining rasional tarkibini hisoblaymiz, %: Zn-
51; Pb-1,5; Cu-0,7; Fe-7,43; S-31,0; CaO-1,0; MgO-0,5; SiO
2
-3,0; Al
2
O
3
-1,1; 
boshqalar-1,44. Asosiy minerallarga sfalerit ZnS, xalkopirit CuFeS
2
, galenit PbS, 
pirit FeS
2
, kvars va boshqalar kiradi. Bu misolda temir uch mineral tarkibida 
uchraydi: xalkopirit, pirit, pirrotin. 
Xalkopirit tarkibidagi temir va oltingugurt miqdorini aniqlaymiz. 
Xalkopiritning kimyoviy formulasi bo’yicha uning tarkibidagi oltingugurt miqdori 
mis miqdoriga teng, ya’ni bizning misolimizda bu 0,7 kg bo’ladi. Xalkopirit 
tarkibidagi temir miqdorini topamiz:
X = 0,7 

56 : 64 = 0,61 kg 
Xalkopiritning umumiy miqdori: 0,7 + 0,61 + 0,7 = 2,01 kg ga teng.
Galenit tarkibidagi oltingugurt miqdori quyidagicha bo’ladi: 1,5 

32 : 207 = 
0,23 kg.
Galenitning umumiy miqdori 1,5 + 0,23 = 1,73 kg. 
Sfalerit tarkibidagi oltingugurt miqdorini topamiz: 51 

32 : 65 = 25,1 kg.
Sfaleritning umumiy miqdori esa 25,1 + 51,0 = 76,1 kg. 
Oltingugurt va temirning qoldiq miqdorlarini topamiz: 
oltingugurt = 31,0 - 0,7 - 0,23 - 25,1 = 4,97 kg; 
temir = 7,43 - 0,61 = 6,82 kg. 
Oddiy sulfiddagi temir miqdorini 6,82 - X bilan belgilab tenglama tuzamiz: 
X 

32 : 56 + (6,82 - X) 

64 : 56 = 4,97 kg. 
Tenglamani echib, x = 4,93 kg temir ekanligini topamiz. Bu bilan 
bog’langan oltingugurt miqdori 4,93 

32 : 56 = 2,82 kg teng. Hammasi bo’lib 
temir sulfidining miqdori 2,82 + 4,97 = 7,79 kg bo’ladi. Bu miqdor sfalerit 
massasining 7,79 

100 : 76,1 = 10,24 foizini tashkil qiladi.
Bu ko’rsatkich mineralogiya bo’yicha adabiyotlarda keltirilgan sfaleritda 
20% gacha FeS bo’lilish xaqidagi ma’lumotlarga to’g’ri keladi. Bundan kelib 
chiqib sfalerit tarkibida 4,93 kg temir va 2,82 kg oltingugurt bo’ladi. 
Piritning boyitmadagi miqdori 1,89 + 2,15 = 4,4 kg ni tashkil qiladi. Pirit 
tarkibidagi temir miqdori 6,82 - 4,93 = 1,89 kg, oltingugurt miqdori 4,97 - 2,82 = 
2,15 kg bo’ladi. 

---

136 
Boyitmadagi CaCO
3
miqdori 1 

100 : 56,1 = 1,78 kg ga, shu bilan birga CO
2
miqdori 1,78 – 1 = 0,78 kg ga teng. 
MgCO
3
miqdori 0,5 

84,3 : 40,3 = 1,05 kg ga, shu bilan birga SO
2
miqdori 1,05 - 0,5 = 0,55 kg ga teng.
Hisob-kitob natijalaridan 10-jadvalni tuzamiz.
10 - jadval.