Rangli va qora

Po’latlarni skrap usulda ishlab chiqarish 
 
Bu usuldan domnalari bo’lmagan kichik metallurgiya va mashinasozlik 
zavodlarida foydalaniladi. Bunda shihtani 55 - 75% temir - tersak chiqindilar, 
qolgani qayta ishlanadigan qattiq (chushka) cho’yandan iborat bo’ladi. Jarayonni 
tezlatish maqsadida pechga ozroq temir ruda, flyus sifatida ma'lum miqdorda 
ohaktosh kiritiladi. 
Jarayon yuqorida ko’rilgan skrap - rudali usuliga o’xshash kechadi. Pechni 
ishga tushirishdan avval unga temir - tersak chiqindi (skrap) larning yarmi, keyin 
esa metall massasining 3 - 5% hisobida ohaktosh, qolgan temir - tersak chiqindilar 
va qattik cho’yan solinadi. 
Shihta to’la suyuqlangach pech gazlaridagi kislorod hamda metalldagi erigan 
FeO ning kislorodi hisobiga Si, P, Mn lar oksidlanadi. SiO
2
, MnO, CaO oksidlar 
birikib, natijada shlak hosil bo’ladi. Vanna temperaturasi zarur temperaturaga 
ko’tarilgach S jadal oksidlanib metall gazlardan va nometall qo’shimchalardan 
tozalana boradi. Yuqoridagidek metalldagi FeO dan Fe qaytaruvchilar yordamida 
qaytariladi. Kutilgan tarkibli po’lat pechdan kovshlarga novlari orqali chiqariladi. 
Marten pechlar ishining texnik - iqtisodiy ko’rsatkichlari va ularni oshirish 
yo’llari 
Marten pechlarining ish unumi pech tagligining har bir kvadrat metr 
yuzasidan bir sutkada olingan po’lat va uni olishga sarflangan shartli yoqilg’i 

---

33 
miqdori bilan belgilanadi. Hozirgi vaqtda pech tubining har bir m
2
yuzasidan bir 
sutkada o’rtacha 8 - 12 t gacha olinib, har bir tonna po’lat uchun 80 - 100 kg gacha 
shartli yoqilg’i sarflanadi. Marten pechlarida har xil tarkibli shihta materiallaridan 
turli markali uglerodli, kam va o’rtacha legirlangan po’latlar olinishi uning 
afzalligi, jarayonni uzoq vaqt davom etishi (8 - 10 soat) va yoqilg’ining ko’p 
sarflanishi esa kamchiligi hisoblanadi. 
Pechlarning ish unumini oshirish maqsadida shihta materiallarni 
suyultirishga 
yaxshilab 
tayyorlash, 
ularni 
pechga 
yuklashni 
mehanizatsiyalashtirish, jarayonini avtomatik boshqarish, ayniqsa tabiiy gaz va 
kisloroddan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Tajribalar shuni ko’rsatadiki, 
pechga haydalayotgan havoning 30% kislorodga to’yintirilsa, jarayonning 
tezlashishi hisobiga ish unumi 20% ga ortib, yoqilg’i sarfi 10 - 15% ga kamayadi. 
Keyingi yillarda yuqori sifatli arzonrok po’latlar olishda kombinirlangan, 
ya'ni avval po’lat asosli pechda olinib, keyin esa uni kislotali pechda qayta ishlash 
usullarini qo’llash yaxshi samara bermoqda.