Rangli va qora

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.11. - rasm. Кislоrоd mash’ala pеchi: 
1 - shixta yuкlanadigan tоmnining dеvоri; 2 
– кislоrоd-shixta gоrеlкasi; 3 - vanna; 4 -
shtеyn shpuri; 5 - tuб; 6 – tuo’siq ; 7 – 
cho’yan plitalar; 8 – missizlantirish 
zоnasi; 9 - shlaк lеtкasi; 10 - gоrеlкa; 
11 – piritni yondirish gоrlекalari 

---

82 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.12-rasm. Kislorod mash’al pechida shixtani eritish sxemasi 
 
1 – bunkerlar; 2 –o’ziqlantiruvchilar; 3 – regulyatorlar; 4 – pech; 5 – gazoxod 
6 – tannov; 7 – shteyn ucun kovsh; 8 – shlak uchun kovsh 
1 
Kislorod 
Konverterlarga 
2 
3 
4 
1 
1 
2 
3 
5 
6 
6 
7 
8 

---

83 
Oldin Olmaliq påchida 2 gorålka mavjud edi. Bunda ishlab chiqish 
unumdorligini bir-tåkis boshqarish qiyin edi. Bitta gorålkani ishdan chiqishi, yoki 
uni unumdorligini kamayishi, ikkinchi gorålkaga katta yuklama tushib, mash’alni 
uzunlashishiga va osti dåvor kladkani tåzda ishdan chiqishiga olib kåladi. Shuning 
uchun diamåtri 350 mm ikkita gorålka o’rniga, 300 mm li 3 gorålka o’rnatiladi. 
Shlakni nordonligini oshirish uchun, boyitmaga 15 - 20 % kvars flyusi qo’shiladi. 
Shixtada kvarsni miqdorini 12 -15 % ni tashkil qilishi tavsiya etiladi. Kotål-
utilizatorni bir-tåkis ishlashi qiyinligini hisobga olganda, nisbatdan mis bo’yicha 
kambag’allorq shtåyn olish uchun ish oboriladi (30 - 35 % Cu). Hozirgi davrda 
shtåynda 36 - 40% mis olish imkoniyati bor. Bundan boyroq shtåyn olish, misni 
shlak bilan isrofgarchiligini oshishiga olib kåladi va ishchi zonada haroratni kåskin 
ko’tarilishi mumkin. 
Jarayonni xaroratini pasaytirish va dåsulfarizasiya darajasini ko’paytirish 30 
% gacha, qo’shimcha kvars flyusini yuklash bilan amalga oshirishi mumkin. 
Ammo bunda, shlakni chiqishi ko’payib, misni isrofgarchiligi oshishi mumkin. 
Qayta ishlanayotgan boyitmani maydaligi (- 0,047 mm taxminan 50 %) va 
mash’alni katta aerodinamik uzunligi, chiqayotgan gazning katta darajada 
changligini ta’minlaydi. Ushbu gazda 300 - 350 g/m
3
qattiq modda bor va changni 
chiqishi shixta massasidan 8 - 10 % tashkil qiladi. 
KMP da eritish jarayoni oltingugurt birikmalariga boy gaz olishga imkon 
yaratadi. Nazariya bo’yicha gazda 85 - 95 % SO
2
bo’lishi mumkin. Amaliyotda esa 
dastgohlarni yaxshi gårmåtik himoyasi yo’qligi sababli, gazning miqdorida 
oltingugurt angidridini miqdorligi ancha kam. Påchdan chiqish davrdagi gazning 
miqdori kuyidagicha, %: 55 - 75 SO
2
, 2 – 3 O
2
; 30 - 45 N
2
. Boshqa jarayon 
mahsulotlarining tarkiblari, %: 
Cu FeS SiO
2
CaO 
Fe
3
O
4
Al
2
O
3 
Shlak 0,8-1 40-42 0,5-1 32-35 1-1,5 10-12
Shtåyn 35-40 32-35 26 
- - 7-8 
Chang 18-21 18-26 7-12 3-5 - - 
Misni shlakdagi ko’p miqdorligi, uni shtåynga o’tish darajasini kamaytiradi - 
97 %, homaki misga esa - fakat 94 % tashkil qiladi. 
Ajralib chiqayotgan changda, asosan, sulfatlar bor, bu aylanuvchi xom ashyo 
hisoblanib, jarayon xaroratini pasaytirishga imkon yaratadi. 
Agarda shixta tarkibida 12 - 14 % SiO
2
bo’lib, uni 35 - 40 % Cu li shtåynga 
eritilsa, 11 t shixtaga 220 - 240 m
3
kislorod sarf bo’ladi va påchning xajmida 
xarorat 1350 - 1450 
0
S tashkil qiladi. Agarda SiO
2
ni miqdori kamaysa, yoki 
kislorodni sarfi oshib borsa, xarorat 1500 - 1600 
0
C ko’tarilishi mumkin. Bu tadbir 
ognåupor g’ishtlari ishonchligini kamaytiradi va avariya xolatiga olib kålishi 
mumkin bo’lib qoladi. Shuning uchun, shixta tarkibini bir-tåkis ushlab turish katta 
ahamiyatga Ega. 

---

84 
Dåsulfurizasiya o’zgarmagan holatda haroratni boshqarish judayam qiyin. 
Amaliyotda bu kislorodni nisbatlik sarfini o’zgartirish orqali olib boriladi. Bu 
tadbir Esa dåsulfurasiya darajasini va shtåyn tarkibini o’zgartiradi. 
Mash’alning uzunligi jarayonni yuqori xaroratda olib borishga imkon 
yaratadi, påchning xajmida harorat 1200 - 1300 
0
C tashkil qiladi. Påchning ishchi 
xajmidan tåxnologik gaz gaz so’rish orqali chiqariladi. Gaz so’ruvchining ishlab 
chiqish unumdorligi bir soatda 50 000 m
3
. 
Jarayonni quyidagi ko’rsatkichlari nazorat ostida bo’ladi:
1) shixtani påchga yuklanishi; 
2) kislorod, tabiiy gaz va havoni sarfi; 
3) kislorodni, tabiiy gaz va havoni bosimi; 
4) gazning xarorati; 
5) vakuum qiymati; 
6) Elåktrofiltrdan chiqayotgan gazdagi SO
2
ni miqdori; 
7) kotåldan chiqayotgan bug’ning soni va bosimi; 
8) jarayon eritma mahsulotlarini harorati. 
Jarayonning okilona oqib o’tishida shlakni xarorati 1220 – 1250 
0
C, 
shtåynniki esa 1150 - 1180 
0
C bo’lishi kårak. 
Påchning ishlab chikish unumdorligi hozirgi davrda 10 - 11 t/m
2
sutkada 
tashkil qiladi. 
KMP eritish jarayoni kislorod-shixta aralashmasini gorålkadan chiqish 
tåzligi 15 - 20 m/s da oqib o’tadi. Tåzlik kamroq bo’lsa, moddalarni kinåtik 
enårgiyasi kam bo’lib, modda tåz mash’aladan tushadi, tåzlik yuqoriroq bo’lganda 
mash’aladagi moddalar påchning ostiga uriladi. 
Konsåntrat, flyus va jarayon mahsulotlari kimyoviy tahlilga yuboriladi va 
konsåntrat va shixtada - Cu, Fe, S, SiO
2
va CaO; shtåynda mis; shlakda - Cu, Fe, 
SiO
2
va CaO; aylanuvchi changda - Cu, Fe, SiO
2
, CaO va Al
2
O
3
lar aniqlanadi. 
Kapital ta’mirdan kåyin påch 72 - 96 soat mobaynida qizdiriladi, qizitish 
tåzligi 15 - 20 
0
C/soat. Påchning qizitilishi 4 gaz gorålkalar bilan olib boriladi. 
Ularni ishlab chiqish unumdorligi - bir soatda 1000 m
3
.