Rangli va qora

 
9.3. ELEKTROLIZ USULIDA ALYUMINIY AJRATIB OLISH 
 
Kriolit – glinazemli eritmalarni elektrolizi mexanizmi 
Kriolit va glinazem eritmada, o’zining kimyoviy birikmasiga asosan, 
elektrodlarda tok uzatuvchi ionlarga dissosilanadi. 
Eritma holatdagi kriolit quyidagi reaksiya bo’yicha dissosiasiyalanadi: 

---

210 
Na
3
AlF
6

3Na
+
+AlF

3
6
Eritmada bu guruhlar oddiy ionlarga bo’linadi: 
AlF

3
6

AlF

4
+2F
-
Glinazem kriolit eritmasida ionlarga dissosilanadi:
Al
2
O
3

2Al
3+
+3O
2-
Glinazemni kristall panjarasini hosil qiluvchi bu ionlar eritmada qisman 
ta’sirlanadi va turg’un kompleks ionlari hosil qiladi, masalan: AlO

2
va AlO
+
AlO

2

Al
3+
+2O
2-
va 
Al
+

Al
3+
+O
2- 
Kriolit – glinazem eritmalari elektrolizida tok barcha ionlar orqali o’tadi: 
Al
3+
, Na
+
, AlO
+
, AlF

3
6
, F
-
, AlO

2
, AlOF

2
, va O
2
b lekin potensial razryadi kattaligi 
tufayli elektrodlarda Al
3+
va O
2-
ionlari zaryadsizlanadi. 
Buning natijasida alyumin vannasining katodida alyuminiy kationlari 
birlamchi zaryadsizlanadi. 
Al
3+
+3
e
→ Al 
Anodda – kislorod ionlarining birlamchi zaryadsizlanishi sodir bo’ladi. 
Bunda kislorod ionlari oksid (S
x
O) hosil qilib, keyinchalik parchalanib SO va SO
2
hosil qiladi. 
2O
2-
- 4e + S → SO
2
Ko’rinib turibdiki, glinazem elektroliz jarayonidagi elektrolitning yagona 
komponenti sifatida ishlatiladi. Qolgan elektrodga tok tashuvchi ionlar (Al
3+
va O
-
dan tashqari) jarayonning normadan tashqari sharoitida (harorat va kuchlanishning 
ko’tarilishi, elektrolit tarkibining o’ta o’zgarishi va h.k.) zaryadsizlanishi mumkin. 
Elektrolitning yuqori darajada konveksiyalanishi, anod va katod orasidagi 
masofaning kichikligi tufayli, anod va katoddagi elektrolitning tarkibidagi farq 
uncha sezilmaydi. 
Elektrolitda ko’p miqdorda AlF
3
hamda CaF
2
va MgF
2
qo’shimchalarining 
qatnashishi elektroliz xarakterini o’zgartira olmaydi. Birinchi holatda elektrolitda 
Al
3+
va F
-
ionlari hosil bo’lishi mumkin, ikkinchi holatda esa tokni katodga etkazib 
beruvchi Ca
2+
va Mg
2+
kationlari va tokni anodga etkazib beruvchi F
-
anionlari 
hosil bo’ladi. Xloridlar qo’shilganda, masalan: NaCl, tok uzatishda qo’shimcha 
Na
+
kationlari va ya’ni Cl
-
anionlari ishtirok etadi. 
Alyuminiyni elektrolitda eruvchanligi sababli bir valentli alyuminiy (Al
+
) 
ham tok uzatishda qatnashadi.