Rangli va qora

 
9.2.2. Glinazemni quruq ishqoriy usul bilan ishlab
chiqarish 
 
Quruq ishqoriy usul (ko’machlash) – glinazem ishlab chiqarishning 
dastlabki usulluridan biridir. 
Glinazem xomashyosini (boksitni) ko’machlash usulining mohiyati yuqori 
haroratda soda bilan ko’machlanishdan iboratdir. 

---

207 
Sodani Al
2
O
3
bilan ta’sirida qattiq fazada alyuminat natriy hosil bo’ladi. 
So’ng alyuminat natriy tanlab eritiladi. Tanlab eritish jarayonida olingan alyuminat 
eritmasini qo’shimchalardan tozalanadi va alyuminiy gidroksid ajratib olish uchun 
CO
2
gazi bilan parchalanadi. 
Agar alyuminli ma’dan toshlar tarkibida kremnizem ko’p bo’lsa, unda 
bog’lash uchun shixtaga ohaktosh qo’shiladi. Ohaktosh ko’machlanish jarayonida 
SiO
2
bilan ta’sirlanib, suvda erimaydigan kalsiy silikati hosil qiladi. 
Yirik va o’rtacha maydalangan boksit (yoki boshqa alyuminli ma’dantosh) 
va ohaktoshni qaytarilgan sodali eritma qo’llanilib suvli yanchishga yuboriladi. 
So’ngra shixtani aylanuvchi quvurli pechlarda 1200-1300
0
S da ko’machlanadi. 
Bu jarayonda hosil bo’lgan natriy alyuminatli ko’mach yanchishga va suvda 
yoki sodali eritmada tanlab eritish uchun yuboriladi. Tanlab eritishda eritmaga 
natriy alyuminat va ozroq miqdorda kremnizem o’tadi. Aralashmalarning asosiy 
massasini qattiq qoldiq-qizil shlam tashkil qiladi. Uni yuvib, chiqindi xonaga 
yuboriladi.
Qizil shlam yuvilganidan qolgan suvni yangi kuydirilgan yaxlit quyindini 
yuvish uchun yuboriladi.
Natriy 
alyuminat 
eritmasi 
konsentratini 
ozroq 
suyultirib 
kremniysizlantiriladi, ya’ni eriydigan kremnizemdan tozalanadi. Bu jarayon 
alyuminat eritmasiga ohak qo’shilib avtoklavlarda bajariladi. Ohak kremnizemni 
suvda erimaydigan kalsiy silikati bilan bog’laydi. Kalsiy silikati ohak bilan birga 
oq shlam hosil qiladi. Oq shlamni alyuminat eritmasidan quyultirish va filtr 
presslarda tindirish yo’li bilan ajratiladi. 
Toza alyuminat eritmasidan alyuminiy gidrooksidini ajratib olish uchun 
karbonizasiya usuli bilan parchalanadi: buning uchun eritmadan tarkibida CO
2
bo’lgan yoqilg’i gazi o’tkaziladi. 
Karbonizasiya natijasida alyuminiy gidroksidni hosil bo’lgan soda 
eritmasidan vakuum filtrda ajratiladi va kalsinasiyalanadi. Karbonizasiyadan so’ng 
soda eritmasi shixta tayyorlashga va suvli yanchishga qaytariladi.