Rahim Vohidov, Husniddin Eshooqutov

VIII-BOB ALISHER NAVOIY SHE'RIYATI
Alisher Navoiy she'riyati — o’zbek mumtoz adabiyoti xazinasiga qo’shilgan qiyossiz noyob durdonadir. Bu buyuk tafakkur sohibining badiiy yaratmalarisiz, nafaqat, turkiy, balki boshqa qardosh xalqlar adabiyoti ravnaqini tasawur etish qiyin. Zero, ulug’ shoir she'riy merosida o’ziga qadar yaratilgan Sharq mumtoz adabiyoti an'analarini davom ettiribgina qolmay, yangi badiiy timsollarga murojaat etish orqali mutafakkirona qarashlarini ifodalash bilan ularning mavzular ko’lamini boyitdi, inson ruhiyatining murakkab qirralarini san'atkorona tasvirlashga erishdi. Bu, albatta, o’z navbatida shoirning she'riy merosi o’zbek va boshqa xalqlar qalamkashlari uchun ijod maktabi, Uhom manbai vazifasini o’tadi, deyishimizga asos bo’ladi. Alisher Navoiy ayni choqda zullisonayn shoir sifatida fors-tqjik adabiyoti ravnaqiga ham sezilarli hissa qo’shdi. Shoir zamondoshlari uning har ikkala tilda ham birday ijod qilish imkoniyatiga ega ekanligini e'tirof qilib, ta'bi ko’proq turkiyga moyilligini ta'kidlashgan. Jumladan, Abdurahmon Jomiy «Bahoriston» asarida yozadi: «Ba on zabon besh az vay va beh az vay kase she'r naguftaast va gavhari nazm nasufta» («U tilda, ya'ni turkiyda hech kim undan ko’p va undan yaxshi she'r ayta olmagan va nazm durdonalarini socha olmagan» (Abdurahmon Jomiy. Bahoriston. «Irfon», Dushanbe-1966,110-bet).
Alisher Navoiyning hikmatga boy she'riy merosi ko’lamining kengligi bilan ham ahamiyatlidir. Uning asosini 45000 misraga yaqin o’zbekcha she'rlarini o’z ichiga olgan «Xazoyin ul-raaoniy» yig’ma devonlar va 12000 misradan ziyod fors-tojik tilidagi she'rlaridan tarkib topgan «Devoni Foniy», shuningdek, forsiyda bitilgan 6 falsafiy qasidadan iborat «Sittai zaniriya* («Olti zarurat*) hamda yil fasllari tasviriga bag’ishlangan «Fusuli arbaa» («To’rt fasl») qasidalari tashkil etadi. Bulardan tashqari, shoir she'riy merosiga Muhammad alayhis-salom bilan bog’liq qirq hadisning tarjima-sharhi asosida vujudga kelgan «Arbain», hazrati Alining «Nasr ul-laoniy»asarining she'riy tarjima-sharhi hisoblangan 266 ruboiydan tarkib topuvchi «Nazm ul-javohir», islom dini qonun-qoidalari sharhi talqiniga doir «Siroj ul-muslimin» singari asarlari hamda «Xamsatul-mutahayyirin», «Holoti Pahlavon Muhammad», «HoIoti Sayyid Hasan Ardasher->, «Muhokamat ul-lug'atayn», «Mezon ul-avzon», «Mahbub ul-qulub», «Munshaot», «Vaqfiya», «Tarixi anbiyo va hukamo», «Tarixi muluki Ajam» kabi nasriy asarlari tarkibidagi masnaviy, ruboiy, qifa, fard janrlarida bitilgan badiiyat namunalari ham mansubdir.