Radjabov A., Vaxidov A. X. Toshkent 2017

energetik ishlab chiqarish
jarayonida 
kechadi va u besh bosqichdan iborat.
1. Energetik resurslami olish va to ‘plash: yoqilg‘ini qazib olish 
va boyitish, gidrotexnik qurilmalar yordamida bosimni to‘p!ash va 
hakazo.
2. Energiyani qayta hosil qiluvchi qurilmalarga energetik 
zresurslarni keltirish.
3.
Taqsimlash va iste’mol uchun eng qulay b o ‘lgan usulda, 
birlamchi energiyadan ikkilamchi energiya hosil qilish (asosan 
issiqlik va elektr energiyasi).
4.
Qayta hosil qilingan energiyani uzatish va taqsimlash.
5. Etkazilgan energiyani iste’mol qilish.
Agar qoilanilayotgan birlamchi energiya manbalarini 100% deb 
hisoblasak, undan faqat 30-40% energiya olinadi; energiyani qolgan 
katta qismi issiqlik ko ‘rinishida y o ‘qotiladi. Energiya y o ‘qotishlar 
asosan hozirgi davrdagi energetik m ashinalam ing texnik tavsiflari 
bilan ifodalanadi.
6.3. Energetik resurslarninig iste’moli
Energetik resurslami iste’moli tez sur’atlarda va dunyo ishlab 
chiqarishiga b o g iiq ravishda o ‘smoqda. Tadqiqotchilaming taxmin 
qilishlaricha, 2020-yilga kelib energiya zaxiralarining iste’moli 320- 
480 ming T V tsoatni (ya’ni 4 0-6 0 mlrd. tonna shartli yoqilg‘iga 
teng miqdorda) tashkil etishi kutilmoqda. Dunyo energiya zaxiralari 
2020-yildan keyin, yadro va termoyadro energetikasini hisobga 
olmagan holda, yana 100-250 yilga etishi bashorat qilinada. Bu 
m a’lumotlar taxminan, lekin kelajakni ayrim ko ‘rinishlarini yoritib 
beradi. 6.1 rasmda rasmda turli xil energiya tashuvchilami dunyo
80

---

miqyosida iste’moli dinamikasi ekltirilgan.
Dunyoda energetik resurslami 2020-yilga kelib umum iy ishlab 
chiqarish 4 0-6 0 mlrd. tonna shartli yoqilg‘iga teng bo1 lishi 
kutilmoqda. Jahon energetika tizimida neft va gaz yuqori o ‘rinni 
egallaydi va ishlab chiqarilayotgan energiya zaxiralarini 3/5 qismini 
tashkil etadi, 1/5 qismini yadro yoqilg'isiga, qolgan qismi boshqa 
qattiq yoqilg‘ilarga to ‘g ‘ri keladi.
60-yillarda dunyo yoqilg‘i-energetik muvozanati tuzilishida 
sezilarli o ‘zgarishlar ro ‘y berdi. Suyuq va gazsimon yoqilg‘i 
iste’moli ortdi. 1980-yilda dunyoda um um iy energiya iste’molida 
46% ni neft, 20% ni esa gaz tashkil etdi.
XX asm ing oxiriga kelib energiyani iste’molini tabiiy gaz, 
k o ‘m ir va yadro energiyasi hisobiga qondirildi. XXI asr boshida 
qayta tiklanadigan energiya turlari ulushint oshirish kutilmoqda. 
Taxminiy hisoblarga k o ‘ra bu energiya zaxiralarini ulushi, yadro 
energiyasi bilan 40% atrofida b o ‘ladi. Foydalanaoladigan energiya 
manbalari ichida k o ‘m im ing ulushi eng katta (75-85% ); neft (1 0 - 
15%) va gaz (10-15% ) ulushlari sezilarli; qolgan energiya zaxiralari 
birgalikda 2% ni tashkil etadi.