Radjabov A., Vaxidov A. X. Toshkent 2017

7.2. Qayta tiklanuvchi energiya manbalari
Qayta tiklanuvchi energiya manbalariga (QTEM ga) quyosh, 
suv, shamol, geotermal, dengiz va okean to‘lqinlari oqimlari, 
biom assa energiyasi, past potensialli 
issiqlik energiyasi va 
tiklanuvchi energiyaning boshqa «yangi» turlari kiradi.
Xalqaro energetika agentligi (XEA) 
uslubiga asosan qayta 
tiklanuvchi energiya manbalari an ’anaviy va noan’anaviy turlarga 
bo ‘linadi.
An’anaviy turiga 
30 
M Vt 
dan katta 
quvvatga 
ega 
gidroelektrostansiyalar yordamida elektr energiyaga aylantiriladigan 
gidravlik energiya, odatiy yondirish usullari bilan (o ‘tin, to rf va pech 
yoqilg‘isining boshqa turlari) issiqlik olish uchun ishlatiladigan 
biom assa energiyasi hamda geotermal energiyalar kiradi.
Noan’anaviy turiga 
quyosh energiyasi, shamol energiyasi, 
dengiz to ‘lqinlari, oqimlar, b o ‘g ‘ozlar energiyasi, kichik va mikro 
GESlar tomonidan ishlatiladigan energiya turiga aylanadigan 
gidravlik energiya, odatiy usullar bilan issiqlik olish uchun 
ishlatilmaydigan biomassa energiyasi, past potensial issiqlik 
energiyasi va tiklanuvchi energiyaning boshqa «yangi» turlari kiradi. 
Qayta tiklanuvchi energiya manbalari 
umumiy 
(nazariy), 
texnik va
o‘zlashtirilgan 
potensiallari bilan baholanadi.
Umumiy potensiali 
- muayyan bir qayta tiklanuvchi energiya 
manbalari turi tarkibidagi foydali ishlatiladigan energiyaga to ‘la 
aylantirilib beriladigan o ‘rtacha yillik energiya. 
Texnik potensiali -
umumiy potensialni, atrof-muhit muhofazasi talablarga amal 
qilingan holda muayyan davrda texnik vositalarning imkoniyatlari 
darajasida, 
foydalaniladigan 
energiyaga 
aylantirilgan 
qismi. 
G‘zlashtirilgan potensiali 
texnik potensialning bir qismi b o ‘lib, uni 
foydalaniladigan energiya aylanishiga sarflangan m ablag‘, qazib 
olishga sarflangan yoqilg‘i, issiqlik va elektr energiyasi, jihozlar, 
materiallar va transport xizmatlari hamda mehnatga sarflangan
94

---

m ablag4 iqtisodiy samara berish darajasida, foydalaniladigan 
energiyaga aylantirilgan qismi.
Quyosh radiatsiyasining kuniik umumiy miqdori yoz vaqtida 27 
MDj/m2 va qish davrida 7 MDjVm2 ni tashkil etadi. (Zaxidov) 
Quyosh radiatsiyasining yillik miqdori o'rtacha 4800 M Dj/m2 ni, 
janubda esa 6500 M Dj/m ni yoki 1500 kVt/s ni tashkil etadi. 
0 ‘zbekiston Respublikasida quyosh radiatsiyasining umumiy (valli) 
potensiali 525 mlrd. kVt.s dan 760 mlrd kVt.s gacha baholanadi. 
Respublika hududiga quyosh nurining, kichik daryolar, shamol 
oqimlari energiyasi va boshqa manbaiam ing yillik kelib tushadigan 
valli potensiali, 0 ‘zbekistonning 55-60 mln. tonna shartli yoqilg‘iga 
baholanadigan 
yoqilg‘i-energetik 
resurslarga 
b o ‘lgan 
yillik 
ehtiyojidan bir necha barobar va uglevodorod xomashyosinmg 
topilgan zaxiralaridan k o ‘p bora ortiq hisoblanadi,
V alli resurs yoki boshqacha aytganda nazariy zaxiralar b o ‘yicha 
tiklanuvchi energiya manbalari orasida, geotermal energiya yetakchi 
hisoblanadi (7,2-rasrn).
{s'eolermffi
manhalati