Радиотехник тизимлар назарияси асослари

m „ 9 l
I L Z J L
____
Q ■
(5 .4 .3 )
ma3a
= 
mb&b
C0S 
V
+ 
171 B&B
C0S 0;
0 = 
mh3h
sin
( p - m BQB
sin 
9.
(5.4.4)
Endotermik reaksiyada tushayotgan zarra kinetik energiyasi zarraning 
tinch energiyasiga aylanar ekan, tushuvchi zarra kinetik energiyasi reaksiya 
energiyasidan katta boMishi kerak.
M
5.2-rasm. Impulsning x va 
y
 o ‘qlariga proyeksiyalari.
Laboratoriya sistemasida PA = 0 sababli, nishon-yadro va zarradan iborat 
sistemaning to‘la impulsi zarraning impulsiga teng:
p
 
a
=
o ;
Pa+PA = Pa *
o.
Demak, zarra vanishon-yadro laboratoriya sistemasida harakatda bo‘ladi. 
Uning inersiya markazi impulsi:
P}
= 
(ma
+
mA)& = Pa
= 
ma9 ,
148
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kinetik energiyasi
Ti= i:(.ma +mA ) $ =
P{
P:
2 
(,ma +mA)
2 
(ma +mA)
»f.S:
-T..
(5.4.5)
2(ma +mA)
(
ma +mA)
"
Zarraning kinetik energiyasi -
Ta
ortishi bilan uning m a’lum qiymatidan 
boshlab endotermik reaksiya jarayoni boshlanadi. Bu qiymatga endotermik 
reaksiya ostonasi deyiladi. (5.4.5) fo rm u lag a asosan, zarra kinetik 
energiyasining 7j qismi sistema kinetik energiyasiga aylanadi, qolgan qismi 
esa yadro va zarradan iborat sistemaning qo‘zg‘alish energiyasiga, ya’ni 
reaksiya energiyasiga sarflanadi:
\Q\ = Ta -T t,-
m.
■
 = T.
m.
(mn+mA)
" 
(mn +mA)
(5.4.6) reaksiya ostonasi deyiladi.
T.
=
-0L
l
±HL
l
\
q
\ =
m,
1
 +
m.
m
|G|-
(5.4.6)
(5.4.7)
a
y
Reaksiya ostonasi qiymat jihatdan har diom reaksiya energiyasi 
Q
dan katta. 
Lekin ko‘p hollarda nishon-yadro massasi 
mA
zarra massasiga nisbatan katta
bo‘ladi 
m>>ma
bunday holda T m,= 
\Q\
bo‘ladi. Fotonlar bilan boTadigan
v
endotermik reaksiyada T 
m = \0\
ga teng, chunki foton uchun ma = 0.
Ostona energiyasi yengil yadrolarda katta, og‘ir yadrolarda kamayib 
boradi.
3) 
Yadro reaksiyalarida toTa m om ent va biror o ‘qqa proyeksiyalari 
saqlanishi kerak.
- f + I
a
+ L
a
~ h + h
+ hs ~ h •
Masalan: 2'-holatdan I2C ( 0 +) ga ehtimolligi ju d a kichik, chunki spin 
saqlanmaydi (5.3-rasm).
149
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

12c
5.3-rasm.
4) 
K uchli va elek ro m ag n it t a ’sirlash u v bilan b o ‘lad ig an yadro 
reaksiyalarda juftlik saqlanadi:
Masalan: 
n~ + \H -+ n + n.
Bu reaksiyadan deytron spini va juftligi I * = 1+; /r-mezon juftligini 
aniqlash lozim. ;r-m ezon plastinkaga tushib sekinlashib deyteriy K- 
orbitasiga yutiladi. A>orbitadajoylashib deytron bilan reaksiyaga kirishadi.
Shundayqilib,reaksiyagachadastlabspinlaryig‘indisi 
I'd
= 1 faqatdeytron 
spinigagina teng.
Reaksiyagacha to ‘la ju f tlik ;r-m ezon va 
\H
-deytronlar ju ftliklari 
ko‘paytmasiga teng:
n q ~ n n ' n \H‘
Deytron -proton, neytronlari bog‘langan holdaA'holatda boMganligi uchun 
juftligi juftdir.
Reaksiyadan keyin ikkita neytron hosil bo‘lsa, bu bog‘lanmagan aynan 
bir xil zarralar bo‘lgani uchun to‘lqin funksiyalari antisimmetrik boMishi 
kerak.
Bu ikkita neytron 
'S, 'D
holatda tura olm aydi, aks holda toMqin 
funksiyalari simmetrik bo‘lib,qoladi. 
3P
holatda boMsa spinlari 0, 1, 2 
(yig‘indi spin 1) boMishi mumkin.
Shunday qilib, ikkala neytron 
P
holat bilan xarakterlansa juftligi toq, 
demak reaksiya oxiridajuftlik 
i c -
-1 .
150
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Shunday qilib, p-mezon juftligi toq ekan.
5) 
Kuchli ta’sirlashuv bilan kechadigan yadro reaksiyalarida izotopik spin 
saqlanadi (boshqa ta'sirlashuvlarda saqlanmaydi).
Ta+ T
a
= 
Th + T
b
- izotopik invariant.