Радиотехник тизимлар назарияси асослари

a) Yulduzlararo muhitga joylashgan jismning temperaturasi. Agar birorta jism muhitga kiritilsa, uning temperaturasi m a’lum vaqt o ‘tgandan keyin muhitnikiga tenglashadi. Bunda agar jismning ichki energiyasi atrof- muhitnikidan ko‘p bo‘lsa, u o‘zining ortiqcha energiyasini muhitga beradi, kam bo‘lsa muhitdan oladi, ya’ni jism bilan muhit orasida temperatura muvozanati hosil bo‘ladi. Yulduzlararo muhitda o‘rtacha yoki to ‘la nuriy energiya zichligi e =10 13—10 12 erg/sm 3 ligini hisobga olsak va unga kiritilayotgan jism absolut qora deb hisoblasak, Stefan-Bolsman formulasi
£ =7,56 • 10' 15 T4ga ko‘ra temperaturani hisoblaymiz va u 1,9 dan 3,4 K ga tengligini topamiz. Biroq yulduzlararo muhitda energiya har xil spektral tarkibda nurlanish sifatida barcha tomondan jismga tushadi. U yuqori energiyali ultrabinafsha fotonlarga boy. Ikkinchidan yulduzlararo muhitdagi zarra absolut qora emas, har xil o ‘lchamga va shaklga ega. Shuning uchun tarqoq moddaning temperaturasini va u bilan bogiiq boigan boshqa (P) ko‘rsat- kichlarini hisoblashda nurlanishning spektral tarkibi, zarralarning ko‘rsatkichlari hisobga olinadi. Bu mulohazalardan keyin aytish mumkin, yulduzlararo muhitdagi aralashma (chang+gaz)ning chang va gaz tashkil etuvchilari temperaturasi har xil boigani uchun gaz molekulalari va atomlari bir-biri bilan to ‘qnashganda va rekombinatsiya paytida chang zarrasi muvozanatga kelmaguncha uzluksiz ravishda energiya chiqaraveradi. Shu- ning uchun yulduzlararo muhitdagi changning temperaturasi gaznikidan past boiadi. Gaz atomlari va molekulalari yulduzlardan kelayotgan nurlanish oqimidan faqat qat’iy m aium chastotadagilarini yutadi va chiqaradi. Chang
154



/.;inalari esa keng chastotalar oralig'idagi nnrlanishning ma’lum qismini yutishi mumkin. Qolgan qismini esa ular qaytaradi yoki sochadi. Moddani har xil spektrga ega manbalar yoritadi va isitadi. Shunday qilib, yulduzlararo muhitdagi tarqoq moddaning temperaturasi va holatini aniqlash uchun miga tushayotgan nurlanishning spektral tarkibini, moddaning energiya yutish va chiqarish xususiyatlarini hisobga olish zarur.