Радиотехник тизимлар назарияси асослари

3.3.3. Chaqnovchi mitti (karlik) yulduzlar

Yorug‘ligini to‘satdan, katta tezlik va miqdorga o ‘zgartiradigan, biroq davriyligi aniq bo'lmagan yulduzlar chaqnovchi yulduzlar deb ataladi. Chaqnash bilan birgalikda yulduz spektrida ro‘y berayotgan o'zgarishlar nostatsionar jarayon natijasi ekanligini ko‘rsatadi. To‘plangan kuzatish natijalarini tahlil qilish shuni ko‘rsatdiki, bunday chaqnovchi yulduzlar zich qo'shaloq a'zolaridan biri bo‘lib, bunda chaqnash yulduzlaming o‘zaro ta'siri tufayli ro‘y beradi. Qo‘shaloqning biri gigant bo‘lsa, ikkinchisi karlik yulduz ekanligi va chaqnash karlik bilan bog'langanligi bashorat qilinmoqda. Chaqnovchi yulduzlarning yetti xili topilgan.

1) Kitning UY-si (UY Cet) singari chaqnovchi mitti (karlik) yulduzlar. UV Cet yorug‘ligini 1—2 minut ichida 1—2mbirlikka (bir marta hatto 20 sekund ichida 5m birlikka) orttirib yuboradi, maksimumdan keyin yorug‘ligining tushishi birmuncha sekin ro‘y beradi (3.21-rasm). Bunday yulduzlaming 50 dan ortig‘i qayd qilingan va o'rganilgan. Ulaming yomg'ligi bir necha minut ichida 1—6mbirlikka sakrab ortadi va yana eski holatiga qaytadi. Ulaming massasi 0.16 dan 0.04)U>Q (fl]>0 — Quyosh massasi) gacha oraliqda bo'ladi.
Kuchli chaqnash spektrida emission chiziqlar Ha, Ca II H va K ning ko‘rinishi bilan davom etadi, maksimumda geliyning emission chiziqlari He I AA4026, 4471 va ^He II 4686 ham ko‘rinadi. Ultrabinafsha qismida
120



t8r
0.0rm
_ilMtH
B 0 1 * 0
L
»-V aV


BMKt
r r i r _OT

{
s 'x r j ' t f ' a* jf ^{tfcra'jr in}

3.21-rasm. Chaqnash paytida UV Kitt yorug'ligining o'zgarishi.
tutash emissiya kuzatiladi, rang ko'rsatkichi U-B anomal darajada past. Karlikning yorqinligi qancha kam bo‘lsa, shuncha ko‘p chaqnash kuzatiladi. 0 ‘rtacha 100 soat kuzatish davomida 15 ta chaqnash qayd qilingan. Chaqnashlar Quyosh chaqnashlariga o'xshash. Tabiati to‘la ochilmagan.