Радиотехник тизимлар назарияси асослари

b) yadro reaksiyalari asosida yulduz evolutsiyasi.
Dastlabki yadro reaksiyalar taxminan million K temperaturada deyteriy, litiy va bor ishi bilan boshlanadi. Bu elementlarning dastlabki miqdori shu darajada kamki, ularning yonishi amalda protoyulduz siqilishini to ‘xtata olmaydi. Yulduz markazida temperatura = 107 K ga yetganda va vodorod yona boshlanganda uning gravitatsion siqilishi to‘xtaydi. Chunki faqat vodorodni yonish energiyasi yulduz fazoga sochayotgan energiyani toTdirib turish uchun yetarli. 0 ‘zagida vodorodning yonishi boshlangan bir jinsli yulduzlar G -D da dastlabki bosh ketma-ketlikni (BKK) tashkil qiladi. Massiv yulduzlar BKK ga kam massalilarga qaraganda tezroq tushadi. BKK ga tushgandan boshlab yulduz evolutsiyasi yadrolaming yonishi asosida (yadroviy bosqichlar jadvalda keltirilgan) boradi. Yulduzlarning evolutsion izi 3.26- rasm tasvirlangan. Temperatura <18 • 106 boTganda proton-proton sikli, undan yuqori boTganda uglerod-azot sikli (CNO) asosiy energiya manbayi boTadi. Eng massiv yulduzlarda massaning 50% konveksiyalanadi.
130



milomtlning to‘la yonish vaqti raassasi IT)) = llTt>0 bir Quyosh massasiga
■'iii'. yulduzlarda 1010yil, fTt> = 50 itj)0 — yulduzlarda 3 • 106 yil. Jadvaldan
■I unib turibdi, boshqa reaksiyalar hisobiga yulduzning yashash vaqti iiiiimuy yashash vaqtining 10% dan oshmaydi. Shuning uchun G -D lui'iammada ko'pchilik yulduzlar o‘rni bosh ketma-ketlikdir (BKK).

Yulduz evolutsiyasining asosiy yadroviy bosqichlari

3.3-jadval
_Yntlroviy Yonish _{Yonish Energiya} Energi- Davomiy-
yani olib ligi, yulduz
yoqilg'i mahsuloti ^{tempera- chiqarish, ketuvchi yoshi
turasi, K erg/g} zarra foizlarida