Радиотехник тизимлар назарияси асослари

P, ps. nisbiy massasi, % mlrd yil
Sferik 2 000 oL 13
_ri
o
^{Oraliq sferik} 700 1 7 -12
^{Oraliq, disk} 350 2 2 - 7
^{Yassi, eski} 160 3 0.1-1.5
^{Yosh, yassi} 100 4 0.1

Yuqoridagilarga asoslanib, yulduzlar Galaktika tekisligidagi gaz+chang luilutdan hosil boladi va asta-sekin uni tark etadi, degan xulosaga kelish inumkin. Keksaygan sari ularning kimyoviy tarkibi ham o‘zgarib boradi. Galaktika tekisligini tark etgan yulduzlaming fazoviy tezliklari ham o‘zgaradi. Dastlabki tekshimvchilar sferik tashkil etuvchi yulduzlaming fazoviy Quyoshga nisbatan tezliklari katta (70 km/s) bo‘lgani uchun ularni chopqirlar deb atashgan. Hatto buyuk olim Ya. Oort (Gollandiya) bu yulduzlar Galaktikaga lashqaridan kirgan deb aytgan. Keyinchalik bu «chopqir»lar aslida Galaktikada cng sekin harakatlanadigan yulduzlar ekanligi aniqlandi.

Gap shundaki, Galaktika o ‘z markazidan o‘tuvchi tekisligiga tik joylashgan o ‘q atrofida aylanadi. Galaktika massasining asosiy qismi uning o‘zagida joylashgan. 0 ‘zakdan tashqaridagi yulduzlar uning atrofida Kepler qonunlariga bo‘y so‘ngan holda aylanishlari kerak. Bunday aylanma harakati burchak tezligi
® ¹ va orbital tezligi v = (or = ~¹^ .
V r
Biroq tekshirishlarning ko‘rsatishicha, tezlikning masofa bo‘yicha kamayishi bu bog‘lanishga qaraganda sekinroq ro‘y beradi. Aylanma harakatning chiziqli tezligi v markazdan uzoqlashgan sari orta boradi va quyosh yaqinida maksimal qiymat 250 km/s ga yetadi va undan keyin sekin kamayaboradi. Demak Galaktikada massani taqsimlanishi gravitatsion maydondagidan farq qiladi. Galaktika o‘zagida massaning 80% joylashgan, qolgan qismi esa butun Galaktika hajmi bo‘ylab bir tekis taqsimlangan. Chunki Galaktika o‘zagidan tashqariga yo‘nalgan zich gaz oqimi oqib turadi.
11 161




«Chopqir»lar Galaktika markazi atrofidan fazoga sochilgan. Ularni aylanma tezligi kichik. Quyosh Galaktika markazi atrofida tez (250 km/s) aylangani uchun ular Quyoshga nisbatan tez harakat qilayotganga o‘xshab ko'rinadi.

5-bob GALAKTIKALAR VA METAGALAKTIKA