Радиоэлектроника асослари

Kombinasion ko`rinishdagi raqamli qurilmalar.

Har qanday raqamli qurilma 2 xil elementardan tuzilgan bo`ladi: mantiqiy element xotira elementi. Xotira elementlari axboratlarni saqlash uchun xizmat qiladi. Agar sxemada xotira elementi ishtirok etmasa, bu sxema konbinasion sxema deb ataladi.

Kombinasion sxemalar turkumiga shifratorlar, deshifratorlar, kod o`zgartiruvchilar, summatorlar, kommutatorlar va boshqalar kiradi. Shifratorlar va deshifratorlar signalning raqamli kodini bir turdan ikkinchi turga aylantiruvchi qurilma kod o`zgartiruvchi deb ataladi. Shifratorlar va deshifratorlar ana shu turkumli qurilmalar turiga kiradi.

1. 
   Shifratorlar.
   

Shifratorlar kirish sonlariga mos raqamli kodni mantiqiy amallar bajariladigan signalga aylantirib beradi. Deshifratorlar mantiqiy element chiqishidagi signalni kodga aylantirib beradi. Demak shifratorlar shifrator bajariladigan funksiyaning teskarisini bajarar ekan. Shuning uchun ularning haqiqiylik jadvallari o`xshash bo`lib, faqat deshifratorda kirish va chiqishlar o`rnini almashtirilgan bo`ladi. Natijada quyudagicha xulosaga kelish mumkin: Shifratorlar kodlovchi qurilma, deshifratorlar signalning turli xil kodlari ichidan keraklisini ajratib beruvchi qurilma ekan.
Ko`pincha shifratorlar bosilgan “1” yoki ko`p xolatli ulagichning xolatini kodlash uchun qo`llaniladi. Tanlangan kirishni mantiqiy “1” yoki mantiqiy “0” ga ajratish mumkin.
Shundan kelib chiqqan holda shifratorlar kirishi to`g`ri ulangan (aktiv kirish sathi-mantiqiy “1”) (aktiv kirish sathi-mantiqiy “0”) va invers kirishli shifratorlarga ajratiladi.
1-rasmda to`g`ri kirishlarga ega ( aktiv kirish-5) a) va invers kirishlarga esa (aktiv kirish-3) b) shifratorlarning shartli grafik belgilanishi ko`rsatilgan.

0-	0	CD							1-	0	CD
0-	1								1-	1
0-	2		1	-1					1-	2		1	-1
0-	3		2	-0					0-	3		2	-0
0-	4		4	-1					1-	4		4	-1
1-	5								1-	5
0-	6								1-	6
0-	7								1-	7

1. 
   1-rasm. b)
   

Har qanday kombinasion mikrosxema mantiqiy elementlardan tashkil etilishi mumkinligini 2-rasmda keltirilgan shifratorning haqiqiylik jadvali (a) va uning shartli grafik belgilanishi orqali ko`rsatish mumkin.

№																--		0	CD
0	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0		--		1
1	0	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1		--		2		1	--
2	0	0	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1	0		--		3		2	--
3	0	0	0	1	0	0	0	0	0	0	0	0	1	1		--		4		3	--
4	0	0	0	0	1	0	0	0	0	0	0	1	0	0		--		5		4	--
5	0	0	0	0	0	1	0	0	0	0	0	1	0	1		--		6
6	0	0	0	0	0	0	1	0	0	0	0	1	1	0		--		7
7	0	0	0	0	0	0	0	1	0	0	0	1	1	1		--		8
8	0	0	0	0	0	0	0	0	1	0	1	0	0	0		--		9
9	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1	1	0	0	1

1. 
   b)
   

2-rasm

Haqiqiylik jadvali asosida chiqishlar uchun tenglamalarni osongina yozish mumkin. _{       }

Bunda faqat 1 ta kirishda mantiqiy “1” mavjudligi hisobga olingan.
Integrallashgan shifratorlarni belgilashda ular “UB” harflari kiritilib belgilanadi. Masalan KM555UB1, K555UB3 va h.k.
b) Deshifratorlar
Deshifratorlar- bu ikkilik kodni unitar kodga aylantirib beruvchi qurilmadir. Deshifratorlarning birga chiqishlaridan faqat bittasida aktiv sath mavjud bo`ladi. Uning tartib raqami kirishlarga uzatilgan ikkilik raqamga teng bo`ladi. Shuning uchun deshifratorni kod kombinasiyalarini aniqlovchi qurilma deb ham ataladi. Amalda deshifrator shifratorlar bajaradigan funksiyaning teskarisini bajaradi. Shuning uchun ularning haqiqiylik jadvali bir-biriga o`xshash bo`lib, kirish va chiqishlar o`rni almashgan bo`ladi. Agar deshifrator n kirish va m chiqishga ega bo`lib, o`zgaruvchilarning mumkin bo`lgan barcha to`plamidan foydalanilayotgan bo`lsa, m=<sub> </sub>bo`ladi va bunday deshifrator to`la deshifrator deb ataladi. Deshifratorlardan farqli deshifratorlar “UD” harflari kiritilib belgilanadi.
Masalan: 555UD1; 533UD3; 533UD4 va h.k.

		DC	0	-
			1	-
-	1		2	-
-	2		3	-
-	3		4	-
-	4		5	-
			6	-
			7	-
			8	-
			9	-

3-rasm. Deshifratorlarning shartli grafik belgilanishi.
Bu rasmdan ko`rinib turibdiki deshifrator 2(b)-rasmdagi shifratorning kirish va chiqishlari o`rni almashib turilgan holda belgilangan.