Радиоэлектроника асослари муҳаррир — Қ. Азимов

7.33- расм. Электростатик майдон ердамида бошқариладиган электрон-нурли труоканинг тузилиши.


Уни 3 та асосий қисмга ажратиш мумкин: электрон — нур дастасини ҳосил қиладиган электрон-пушка (прожектор), оғдирувчи пластинкалар системаси (XX ва УУ), тасвир ҳо- сил бўладиган экран.
Электрон — пушка катод, бошқарувчи электрод ва иккита аноддан, оғдириш системаси эса, ўзаро перпен­дикуляр текисликда жойлашган икки жуфт параллель пластинкалар системасидан ташкил топади.
Бошқарувчи электрод — модулятор экранда ҳосил бўладиган ёруғлик доғининг равшанлигини бошқариш учун хизмат қилади. У қилиндрсимон тузилишга эга бўлпб, катодга кийдирилган бўлади. Катоддан учиб чиқадиган электронлар цилиндр тубидаги тешик — диафрагмадан учиб ўтади. Бунда бошқарувчи электродга ка­тодга нисбатан манфий кучланиш берилгани учун, бу кучланишнинг ўзгариши билан диафрагмадан ўтувчи электронлар сони ўзгаради. Натижада экранда ҳосил бўладиган ёруғлик доғининг ёритилганлиги ўзгариб боради.
Анодлар цилиндрсимон шаклда ясалиб, иккинчисининг диаметри биринчиникидан каттароқ бўлади. Уларнинг ичига қанотчалар маҳкамланади. Биринчи анодга II анодга нисбатан юқори кучланиш берилади. Шунинг учун улар электрон оқимини тезлаштирибгина қолмай, яна фокуслаш вазифасини ҳам бажаради.
Электрон — нурли трубканинг ишлаш усулини кўрайлик. Катод қиздирилгач, ундан электронлар учиб чиқади. Лекин уларнинг ҳаммаси электрон-нур дастасини ҳосил қилишда қатнашмайди. Чунки бошқарувчи электрод манфий потенциалга эга бўлгани учун унинг тешигидан фақат бошланғич тезлиги катта ва тезлик вектори катод сиртига тик йўналган электронларгина учнб ўта олади. Бошқарувчи электроднинг потенциали ўзгарса, уларнинг сони ҳам ўзгаради ва электрон нур токннинг зичлиги ўзгаради. Бундан ташқарп, бошқарувчи электрод электрон — нурнинг бошланғич фокусланишини ҳам таъминлайди, чунки ундаги манфий потен­циал электронларни трубка ўқига томон қисади. Унинг ортиши билан электрон — нур ингичкалашиб, фокусланиш нуқтаси натодга яқинлашкб боради (7.34-расм).