Радиоэлектроника асослари муҳаррир — Қ. Азимов

4.5- расм. Мувозанат холатида ток ва конденсатор кучланишининг вақт бўйича ўзгариш графиги.


Унда U_ўрт— нагрузкадан олинадиган кучланишнинг ўртача қиймати. Нагрузкадаги кучланишнинг пульсланиш катталиги (AU_ypт) С_н, R_н ва R₁ катталиклар орасидаги муносабатга боғлиқ. Хусусий ҳолда, R_н резисторнинг қаршилиги кичрайтирилса, чиқиш кучланишининг миқдори камайиб, унинг пульслани- шининг абсолют қиймати ортади. Аксинча, R_н резисторнинг қаршилиги ортса, чиқиш кучланиши ортиб, унинг пульсланиши камаяди. Сабаби қаршилик кичрайса, зарядсизланиш токи кат­та ва конденсатор- даги қолдиқ кучланиш кичик бўлади. Аксинча, R_н катта бўлса, зарядсизланиш токи кичик бўлиб, конденсатордаги қолдиқ кучланиш катта бўлади. Натижада диод трансформатор кучланишининг кат­та қийматларида очилади. Шунга кура R_н резисторнинг қаршилиги ортиши билан диоддан ток ўтиш вақти қис- қариб, чиқиш кучланишининг ∆V_ўpт пульсланиши кичрайиб боради.
Шуни айтиш керакки, трансформатор кучланиши­нинг манфий ярим даврларида диодга қўйилган куч­ланиш U_m+U_c қийматга эришади. Бу кучланиш теска- ри кучланиш. деб аталади. Тўғрилагичларни ясаганда диод шу кучланишга чидайдиган қилиб танланиши лозим. Демак, токнинг пульсланиш даражаси кесиш бур­чагига боғлиқ бўлади. Кесиш бурчаги кичрайиши би­лан пульсланиш ҳам кичрайиб боради. Иккинчи томондан, кесиш бурчаги кичрайиши билан тўғрилагичнинг, фойдали иш коэффициенти ортади. Сабаби бунда диодга кам юк тушади ва у осонроқ ишлайди. Шунинг учун унинг энергия узатиш қобилияти ортади.
Битта ярим даврли тўғрилаш схемасида ўзгарувчан ток манбаи энергиясининг фақат бир қисмидангина фойдаланилади. Ундан тўлиқ фойдаланиш учун иккита ярим даврли тугрилаш схемаси тузилади. У иккита битта ярим даврли тўғрилаш схемасининг кетма-кет уланишидан иборат. Улардан бири трансформатор куч­ланишининг биринчи ярим даврида ишласа, иккинчиси — иккинчи ярим даврида ишлайди.
Иккита ярим даврли тўғрилаш схемаси асосида яратилган тўғрилагичнинг принципиал схемаси ва чи- қиш катталикларининг вақт диаграммаси 4.6-расмда кўрсатилган.