Радиоэлектроника асослари муҳаррир — Қ. Азимов

2.9. Кучланиш бўлгичлари


Радиоэлектрон қурилмаларда ишлатиладиган кучланиш бўлгичларининг элементлари соф актив қаршиликли резисторлардан иборат, яъни ва , (2.18-расм). Шунинг учун уларнинг узатиш коэффициента
(2.51)
бўлади. Аммо бу ноаниқ қийматдир, чунки R₂ бир неча Ом, R₁ эса, бир неча мегаом катталикка эга бўлиши мумкин. Уни аниқлаштириш учун занжирга уланади- ган манбанинг ички қаршилигини билиш керак. Агар манбанинг қаршилиги бўлгичнинг умумий қаршилиги R₁+R₂ дан жуда катта бўлса, бўлғичга қўйилган кучланиш (U₁) жуда кичик (нолга яқин) бўлади. Шунинг учун кучланиш бўлиниши маънога эга бўлмайди. Аксинча, R_r<< R₁+R₂ тенгсизлик ўринли бўлса, U₁ кучла­ниш манба кучланишига яқин бўлади ва R₁ ва R₂ резисторларда кучланиш тақсимоти вужуд- га келади.
Келтирилган мулоҳазалар ўзгармас кучланиш бў- линганда тўлиқ бажарилади. Лекин занжирга ўзгарув- чан кучланиш таъсир этса ва унинг частотаси ўзгарув- чан бўлса, R₁ ва R₂ резисторларда кучланишнинг тақ- симланиши ўзгаради. Бунга схемадаги зарарли си- ғимлар сабаб бўлади. Натижада занжирнинг узатиш ко­эффициента частотага боғлиқ миқдорга айланади. Бунда кучланиш бўлгичига уланадиган занжирнинг кириш сиғими энг катта таъсирга эга (2.26а-расм). Уни ҳисобга олсак, бўлгичнинг узатиш коэффициенти
(2.52)

2.26-расм. Ўзгарувчан кучланиш бўлгичи
формула билан аниқланади ва частотага боғлиқ миқ- дор бўлиб қолади.
Кучланиш бўлгичининг характерли белгиси шуки, унинг чиқиш кучланиши частотага боғлиқ бўлмаслиги керак. 2.26а-расмда кўрсатилган бўлгичнинг узатиш коэффициента частотага боғлиқ бўлмаслиги учун R₁ қаршилик қўшимча С₁ сиғим билан шунтланади (2.26 б-раcм). Унда занжирнинг узатиш коэффициента.
(2.53)
бўлади. Агар τ₁= R₁C₁ ва τ₂= R₂C₂ вақт доимийлари бир-бирига тенг қилиб танланса, узатиш коэф- фициента (2.51) орқали аниқланади. Бу ҳол чиқиш кучланишининг частотага боғлиқ бўлмаслигини кўрсатади. Бундай кучланиш бўлгичлари частотаси компенсацияланган бўлгич деб аталади.