Рақамли иқтисодиёт Дилором тожибоева. Рақамли иқтисодиёт ва унинг таълим тизимига талаблари 3 Маркетинг

x
f
x
x
y
x
x
y
x
′
=
∆
−
∆
+
→
∆
0
lim
ёки 
i
i
i
y
x
y
y
′
=
∆
−
+
1
бўлгани ва 
x
∆
бизнинг ҳол-
да ҳамма вақт ўзгармас 
1
=
∆
x
бўлгани учун 
i
i
i
y
y
y
−
=
′
+
1
деб оламиз. Кейинги ҳисоблашлар 
худди одатдаги усулда бажарилади. Фақат энди 
i
y
лар ўрни
i
i
i
y
y
y
−
=
′
+
1
лар билан алмашти-
рилади. Энди қуйидаги қийматларга эга бўламиз.
Бу рақамлардан фойдаланиб ҳосила 
функциянинг кўриниши 
( )
2
2
1
1
x
b
x
b
a
x
y
+
+
=
′

---

41
Biznes-Эксперт
№ 7, 2020
ЖАРАЁН
эканлигини аниқлаймиз. Энг кичик квадратлар 
методи асосида ҳосила функцияси параметрлари 
қийматларини топамиз. 
Бу тенгламалар сиситемасини ечиб 
665
,
3
1
=
a
; 
645
,
0
1
−
=
b
; 
025
,
0
2
−
=
b
эканлиги-
ни топамиз. У ҳолда ҳосила функция кўриниши
( )
2
025
,
0
645
,
0
665
,
3
x
x
x
y
−
−
=
′
бўлади. Албатта 
бу изланаётган боғланиш эмас. Бу функция из-
ланаётган боғланишнинг қийматларини ўзга-
риш тезлигини аниқлайди, яъни 
ёки 
ва 
эканлиги ҳам маълум. Охирги ифодани 
бошланғич шарт асосида интеграл-
лаб изланаётган боғланишни топамиз. 
c
x
x
x
y
+
−
−
=
3
2
3
025
,
0
2
645
,
0
665
,
3
;
c
x
x
x
y
+
−
−
=
3
2
0083
,
0
3225
,
0
665
,
3
Энди 
шартдан 
c
ни топиб ола-
миз ва 
эканлигини аниқлаймиз. 
Демак, 
Шуни айтиб ўтиш керак-ки охирги 
ҳад жуда кичик бўлгани учун уни ташлаб 
юбориш ҳам мумкин. Яьни, боғланишни 
ҳам дейиш 
мумкин.
Энди 
[ ]
2
адабиётдаги ҳисоблашлар натижаси 
ва ҳосила функцияси асосида олинган натижа-
ларни битта жадвалда жойлаштирамиз. Бунда 
1
ˆ
y
деб 
[ ]
2
адабиётда келтирилган ҳисоблаш натижа-
ларни, 
2
ˆ
y
деб янги топилган функция асосида қи-
линган ҳисоблашларни киритамиз.
1
18,2
17,7
18,2
2
20,1
20,9 20,76
3
23,4
23,3
22,5
4
24,6
24,8
23,3
5
25,6
25,5
25,8
6
25,9
25,3 25,25
7
23,6
24,2
24,8
8
22,7
22,3
23,5
9
19,2
19,4
22
2
ˆ
y
1
ˆ
y
x
реал
y
Шуни таъкидлаш жоизки, кўпчилик иқти-
содий бўлмаган фанларда олиб бориладиган 
тадқиқотларда ўзгарувчининг маълум қийма-
тидаги функция қийматини аниқлаб бўлмайди. 
Фақат ўзгарувчи 
x
∆
га ўзгарганда функциянинг 
y
∆
га ўзгаришини тажрибада аниқлаб бўлади. 
Булар асосида 
i
i
x
y
∆
∆
ни аниқлаш имкони мавжуд 
бўлади. Буларга асосан эса ҳосила функциясини 
аниқлаш имкони вужудга келади. Айниқса тибби-
ётда ихтиро қилинган дори воситасини дозасини 
ошириш билан маълум параметрларни қанчагача 
ўзгаришни аниқлаш имкони бор. Бу эса ўзгара-
ётган барча параметрларни ҳосила функциясини 
аниқлаш оқибатида эса улар асосида изланаётган 
реал боғланиш 
( )
x
f
y
=
га чиқиш имконини бера-
ди. 
Худди шундай газларда электр токининг ха-
рактерини ўрганаётганда ҳам жараён мураккаб 
бўлиб, бу жараённи оддий бирта боғланиш билан 
ифодалаб бўлмайди. Кучланишнинг ўзгариши на-
тижасида ток кучи турлича ўзгаради. Фақат ҳоси-
ла функциясини тузишни озгина осонлаштириш 
имконини бериши мумкин. 
Демак, юқорида қайд этилганлардан келиб 
чиқиб хулоса қилиш мумкинки, иқтисодий ма-
салаларни тадқиқ этаётганда, иқтисодий жара-
ёнларнинг прогноз кўрсаткичларини ҳисобла-
ётганда таклиф этилган корреляцион математик 
моделларини ҳосила функцияси тузиш ёрдамида 
қуриш методидан фойдаланиш олинаётган нати-
жаларнинг реал бўлишини таъминлаб беради.
 

---

42
Biznes-Эксперт
№ 7, 2020
ЖАРАЁН