Рақамли иқтисодиёт Дилором тожибоева. Рақамли иқтисодиёт ва унинг таълим тизимига талаблари 3 Маркетинг

i
x
 
лар ва уларга мос келувчи 
i
y
ларнинг маьлум нуқталардаги қийматларигина 
бўлади холос. Шулар асосида 
( )
x
f
y
=
корреля-
цион боғланиш функциясини топиш талаб қили-
нади. Одатдаги усулда 
i
y
ларнинг характерига 
қараб шу рақамлар асосида қаралаётган жара-
ённи реалроқ ифодаловчи функциялар синфи 
танлаб олинади. Танланган функцияларнинг х
i
нуқталардаги қиймати 
( )
i
x
f
ва тажрибада топил-
ган 
i
y
лар айирмасини минимал қилиш шарти-
дан излаётган функция параметрлари ҳисоблаб 
топилади, яьни
( )
(
)
∑
⇒
−
min
2
i
i
y
x
f
Лекин, албатта ушбу усул билан тадқиқотлар 
олиб боришда маълум бир камчиликлар борли-
ги ҳам кузатилган. Айниқса, иқтисодий кўрсат-
кичларни истиқболлашда бу камчиликлар яққол 
кўриниб қолади.
Мисол тариқасида 
x
y
sin
=
функцияни 
оралиғидаги қийматлари империк қий-
матлар сифатида ёзиб чиқилса, ҳар қандай, бун-
дай бехабар тадқиқотчи уни 
кўри-
нишдаги функция деб қарайди. Тўғрироғи 
x
y
01745
,
0
=
функция деган хулосага келади. 
Чунки 
1,
0
01745
,
0
sin
<
−
x
x
бўлади. 
. 
Аммо 
бу тенгсизлик албатта бузилади.
Бизнингча, истиқболлаш ёки бошқа мақсад-
ларда тузилган корреляцион функциялар қий-
матлари билан реал жараёндан олинган империк 
рақамлар орасидаги фарқ ҳар қандай нуқталар-
да минимал бўлиши учун бошқача йўл тутиш 
керак. Яъни, биринчи ҳолда тўғридан-тўғри 
( )
x
f
y
=
функциянинг ўзини эмас, балки 
унинг ҳосила функциясини 
( )
x
g
y
=
′
тузиш 
зарур. Сўнгра интеграллаш ёрдамида изланаёт-
ган функция топилади:
Бундай усулда топилган функция ёки жараён-
нинг математик модели қаралаётган бутун ора-
лиқда 
( )
ε
<
−
i
i
y
x
f
бўлишини таьминлайди.
Бунинг сабаби оддий. Фақат функция ҳоси-
ласигина унинг оралиқлардаги ўсиш-камайиш, 
эгилиш-букилиш каби ҳолатларини тўла ҳисобга 
олади. Ундан олинган интегралда эса бу харак-
терли хусусиятлар тўла сақлаб қолинади.
Мисол сифатида 
[ ]
2
адабиётда келтирилган 
муаммони ҳосила функциясини топиб, сўнгра 
интеграллаш усули билан ечишга харакат қилиб 
кўрамиз.
Қуйидаги жадвалда пахта ҳосилдорлигини 1 
га ерга киритилган маҳаллий ўғитларга боғлиқ-
лиги ҳақидаги маълумот келтирилган.
1 га ерга 
солинган 
маҳаллий 
ўғит (тонна) 
i
x
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Пахта ҳо-
силдорлиги 
(центнер/
га) 
i
y
18,2 20,1 23,4 24,6 25,6 25,9 23,6 22,7
19,2
[ ]
2
адабиётда боғланиш 
2
2
1
1
x
b
x
b
a
y
+
+
=
кўринишда изланиб традицион усуллар ёрда-
мида 
2
432
,
0
55
,
4
533
,
13
ˆ
x
x
y
−
+
=
функция 
топилиб, тегишли ҳисоблашлар бажарилган. Биз 
худди шу масалани ҳосила функциясини топиш 
усули билан ечишга ҳаракат қиламиз. 
Маълумки
(
) ( )
( )