Рақамли иқтисодиёт Дилором тожибоева. Рақамли иқтисодиёт ва унинг таълим тизимига талаблари 3 Маркетинг

ФарПИ мустақил изланувчиси.
Чарм-пойабзал корхоналарига сифат менежментини татбиº 
этишнинг замонавий ёндашувлари
Современные подходы к внедрению менеджмента качества на 
кожевенно-обувных предприятиях
Modern approaches to the implementation of quality management 
in leather footwear enterprises
УЎТ: 685.31.0003.13
Калит сўзлар: 
сифат менежменти, маҳсулот сифати, сифатнинг беш юлдузи, ISO, сифат менежменти 
принциплари, мажмуавий сифат менежменти.
Сифат менежменти замонавий бошқарувнинг 
муҳим фалсафаларидан бири ҳисобланган бошқа-
рув концепцияси ҳисобланади. Сифат менежмен-
ти корхона миқёсида ташкил этиладиган ва хари-
дорларнинг эҳтиёжини қондирадиган даражада 
маҳсулот ишлаб чиқарилишини таъминлайдиган 
жараёнлар ҳамда ҳаракатлар мажмуидан иборат. 
Мазкур бошқарув шакли корхоналарда ишлаб чиқа-
риш хусусияти ва шаклидан келиб чиқиб турлича 
қўлланилиши билан унинг асосий ҳамда туб фал-
сафаси ўзгармайди. Ҳар бир ишлаб чиқарилаётган 
маҳсулот сотилаётган бозор жойлашган ҳудуднинг 
стандартларига ва ўша жойдаги сотиб олаётган ха-
ридорларнинг қизиқиш хамда хоҳишларига мос бў-
лиши зарур.
Сифатни бошқаришнинг замонавий назарияси-
да, сифатни бошқариш бўйича фаолият маҳсулот 
ишлаб чиқарилгандан кейин самарали эмас, балки 
бу фаолият маҳсулот ишлаб чиқариш жараёнида 
амалга оширилиши лозим деб ҳисобланади. Чун-
ки, маҳсулот ишлаб чиқарилганидан сўнг унинг 
сифатини таъминлаш билан боғлиқ операцияларга 
ҳам якун ясалади ва натижада унинг янгиланиши 
корхона учун ортиқча харажатларни вужудга кел-
тиради. Шундан кўринадики, сифатни таъминлаш 
корхонада фақат ишлаб чиқариш жараёнида амалга 
оширилади [1]. Ҳар бир корхона сифатни таъмин-
лашдаги барча ҳаракатларни ишлаб чиқариш жара-
ёнига қадар тайёрлашга ҳаракат қилади. 
Сифат менежментининг ривожланиши кор-
хоналарда аниқ стандарт асосида маҳсулот ишлаб 
чиқаришга ҳамда жаҳон бозорида умумбелгиланган 
стандартларни амал қилишига имкон берди. 
Сифат менежментини ишлаб чиқаришга, ама-
лиётга татбиқ этишнинг жуда ҳам кўплаб прин-
циплари мавжуд. Сифат бошқарувидаги барча 

---

101
Biznes-Эксперт
№ 7, 2020
СИФАТ МЕНЕЖМЕНТИ
тамойиллар 1946 йилда ташкил топган Халқаро 
Стандартлаштириш ташкилоти(ISO)нинг стан-
дартлари асосида ишлаб келмоқда. Хусусан, Рос-
сиялик олимлар В.М. Мишин [2], М.М. Кане, Б.В. 
Иванов, В.И. Корешков, А.Г. Схиртладзе [3] ва 
Т.А. Салимова [4]лар сифат бошқарувидаги асосий 
принципларни қуйидаги шаклларини кўрсатиб ўт-
ганлар:
1-чизмадан кўринадики, сифат менежменти-
нинг умум қабул қилинган принциплари ISO талаб-
ларига асосланади ҳамда қуйидагича мазмун касб 
этган:
1. Мижозни мўлжал олиш – корхона ва ташки-
лотлар ўзининг истеъмолчиларига тобе бўлади, 
шунинг учун уларнинг жорий ҳамда келгусидаги 
эҳтиёжларини ўрганиши, уларнинг талабларини 
бажариши ва кутганидан ҳам ортиқ товар етказиб 
беришга эришиши лозим.
2. Раҳбарнинг етакчилиги – раҳбарлар корхона 
мақсади ва фаолият йўналишларининг ягоналигини
таъминлайди, шунингдек, корхона олдига қўйил-
ган вазифаларни бажаришда ходимларни самарали 
йўналтира олиши ҳамда бошқариши лозим.
3. Ишчиларни жалб этиш – корхонадаги барча 
ходимларни ишга тўлиқ жалб этиш, уларнинг қоби-
лиятларидан унумли фойдаланиш учун ишчанлик 
муҳитини шакллантириш керак.
4. Жараёнли ёндашув – кутилаётган натижага 
қачонки фаолиятни ва зарурий ресурсларни жара-
ён сифатида бошқарилганида эришилади.
5. Тизимли ёндашув – тизим сифатида ўзаро
боғлиқ жараёнларнинг аниқланиши ва самарали 
бошқарувини йўлга қўйиш корхона самарасига ҳис-
са қўшади.
6. Доимий ривожланиш – корхона фаолиятини 
доимий яхшилаш асосий мақсад, деб қаралиши ло-
зим.
7. Далилларга асосланган қарор қабул қилиш – 
қарорларни қабул қилишда муайян асосга эга бўл-
ган ахборотлардан фойдаланиш, таҳлил этиш талаб 
этилади.
8. Етказиб берувчилар билан манфаатли му-
носабатлар – корхоналар ва уларнинг етказиб бе-
рувчилари ўзаро бир-бири билан боғлиқ равишда 
фао лият юритади. Бундай ҳолатда ўзаро манфаатли 
муносабатларни йўлга қўйиш иккала томоннинг 
моддий бойлик яратиш имкониятларини оширади 
[4].
Сифатни бошқариш принципларини сифат ме-
ханизмининг таркибий қисмларидан бири сифа-
тида ҳам изоҳлаш мумкин. Ўзбек олимларидан Ж. 
Камбаров сифатни бошқариш механизмини қуйи-
дагича таърифлайди: сифатни бошқариш механиз-
ми деганда, маҳсулот ҳаётий циклининг исталган 
босқичида сифатни бошқариш даражасидаги жами 
объект ва субъектлар, бошқарув усуллари ҳамда 
функциялари, фойдаланилаётган принциплар ту-
шунилади. Улар сифат бошқарувини корхонадаги 
тўлақонли ҳаракатини таъминлаб беради [6].
Фикримизча, сифатни бошқариш тамойилла-
рини асосий ва ёрдамчи каби икки турга бўлиш 
мумкин. Биринчи турдаги тамойиллар гуруҳига 
хомашёни сотиб олиш, ишлаб чиқариш ва сотиш-
га таалуқли бўлса, иккинчи турдаги тамойилларга 
маҳсулотни тайёрлаш билан боғлиқ ташкилий, ин-
новацион тамойиллар киради. Ушбу нуқтаи назар-
дан олиб қараганда сифат менежментини қуйидаги 
тамойиллар гуруҳи орқали ишлаб чиқаришга тат-
биқ этилиши товарни бозорда айланиш тезлигини 
оширади: