mamleketlerde keskin jagdayda juzege kelgen iri darejedegi
inflyaciya qaddileri menen baylanish boladi.
Xahq arahq valyuta fondi har 10 jilliq dawirli araliqta tiykargi
valyutalarga sahstirmali esaplangan real ham nominal natiyjeli
valyuta kurslann ozinih massahq ilimiy baspalarmda jariya etip
baradi.
Valyutalardin satip aliw qabileti pariteti (purchasing-power
parity (PPP))tiykarmda esaplangan valyuta kursi - turli
mamleketlerdegi sapasi, mugdari ham basqa qasiyetleri bir turde
bolgan onimler ham xizmetlerdin milliy valyutada anlatilgan quni
6z-ara tenlestiriw arqah amqlanatugm valyuta kursi bolip
esaplanadi.
Maselen, Ozbekistanda 1 kg joqan sorth biyday oniminin
bahasi 2200 sum bolsa, tap sonday sapali ham sorttagi biyday
oniminin bahasi AQSHta 1 dollar bolsa, onda valyutalardin satip
ahw qabileti boymsha kursi 1 USD=3200 UZS boladi.
Valyutalardin satip ahw qabileti pariteti ham bazar kurslari 6z-ara
bir-birinen panq qihwi mumkin.
Valyutalardin satiw ahw qabileti boymsha kurslar adette,
tutiniw sebeti tovarlan bahalan boymsha esaplanadi, yagniy:
PPP = P
a
/P
b
Bui jerde, P
a
- A mamleket tutiniw sebetindegi tovarlar ham
xizmetlerdin jami bahasi; P
b
- В mamleket tutiniw sebetindegi
tovarlar ham xizmetlerdin bahasi.
Valyutalardin satip qabileti pariteti valyuta kurslari menen
baylanish ozgerislerin ozinde tohq sawlelendire almaydi. Bunih
tiykargi sebeplerin tomendegi jagdaylar menen anlatiw mumkin:
1. Har eki mamleket tutiniw sebetindegi uqsas tovarlardi bir
turde
dep
esaplaniwi (olardi jetistiriw, ondiriw yaki tayariaw
texnologiyalan ham sharayatlan turlishe bohwi, natij'jede sapasi
ham bahasi da panq qihwi mumkin);
2. Mamleketler tutiniw sebetindegi tovarlar ham xizmetler
turleri sanimn har qiyligi (bir mamlekette 100 turde tovar ham
xizmetler tutiniw sebetine kirse, sahstmlatugm basqa mamlekette
500 turde ham t.b.)
128
Valyutalardin satip aliw qabileti (yaki tovar) pariteti menen
birge mamleketlerdin valyuta qatnasiqlari rawajlaniwinda
valyutalardin altm ham valyuta paritetleri de amelde bolgan.
Valyutalardin altm-valyuta paritetleri jahan valyuta sistemasmdagi
fiksirlengen (qatafi) belgilengen kurslar rejimi waqtinda
mamleketlerdin aylamstagi milliy valyutasm onin altm-valyuta
rezervine sahstirmasi arqah tabilgan qatnasma aytilgan. Maselen,
altm tenge standarti (Parij, 1876-1913-jillar) dawirinde 1 unsiya
altm AQSHta $20,67, Ulh Britaniyada
£4,2474 ge tenlestirilgen.
Bui turindegi valyutalardin altm qurami valyutalardin altm pariteti
dep atama algan. Sonday-aq, valyutalardin altm qurami, yaki altm
pariteti arqah valyuta kurslari da aniqlangan. Tiykarman, ($20,67/
1 unsiya altm) / (£4,2474 / 1 unsiya altm) = $4,8665/£
Valyuta kursina tasir etiwshi faktorlar. Valyuta kursina tasir
etiwshi fundamental faktorlardm 4 turin 6z aldma ajiratip korsetiw
mumkin. Tiykarman:
1. Ekonomikahq faktorlar. Ekonomikahq faktorlardm
tiykargilan sapasida mamlekettin ekonomikahq rawajlamwi
tuwnsindagi maghwmatlar (JIO, sanaattin osiwi, jumissizhq ham
xaliqtm miynet menen bantligi, inflyaciya, procent stavkalar ham
t.b.)dm ozgeriwi (6.1-kestege qaran), mamleketler orayliq bankleri
basshilannm shigiwlan ham jiynalismdagi qararlar, valyuta
intervenciyasi, finans bazarmin valyutadan tisqan basqa
bazarlarmdagi ozgerislerdi korsetip otiw mumkin.
6.1- keste.
Do'stlaringiz bilan baham: