R. T. Adilchaev Berdaq atindagi

6.4. Ozbekistanda valyuta operaciyalarm amelge asiow tartibi 
Respublikada «Uzbekistan Respublikasmin Orayhq banki 
haqqmda»gi (21.12.1995-j.), «Valyutam tartipke sahw haqqmda»gi 
(11.12.2003-j.), ^ «Bankler ham bank xizmeti haqqmda»gi 
(25.04.1996-j.) Uzbekistan Respublikasmin Nizamlan, Prezident 
Parmanlan ham Ministrler Kabinetinin qararlan, Orayhq banktin 
valyuta operaciyalarm amelge asmw ushm huqiqiy tiykar bohp 
xizmet qiladi. 
Tiykarman, Uzbekistan Respublikasmin «Valyiatani tartipke 
sahw tuwnsmda»gi Nizammda mamleketimizde amelge 
asmlatugm valyuta operaciyalarm amelge asmw tarawmdagi 
qatnasiqlardi tartipke sahwdm tiykargi kriteriyalan belgilep 
berilgen. 
Fleming, Marcus (1962). Domestic Financial Policies under Fixed and under 
Floating Exchange rates, IMF Staff Papers, November. Mundefl, Robert (1962). 
The Appropriate Use of Monetary and Fiscal Policy for Internal and External 
Stability, IMF Staff Papers, March. 
145 

---

Mamleketimizde valyuta operaciyaiarma tomendegiler kiredi: 
1. Valyuta bayhqlarma bolgan mulik huqiqmin ham basqa 
hiiqiqlarmm ozge tarepke otiwi jane valyuta bayliqlarm tolem 
qurah sipatmda isletiw menen baylanish operacjyalar; 
2. Valyuta bayliqlarm Ozbekistan Respublikasma alip kiriw 
ham jonetiw, sonday-aq Ozbekistan Respublikasinan alip shigiw 
ham jonetiw; 
3. Xahq arahq pul jonetpelerin amelge asiriw; 
4. Rezidentler ham norezidentler ortasmda milliy valyutadagi 
operaciyalar. 
Valyuta operaciyalan agimdagi xahq arahq operaciyalarga jane 
kapital hareketi menen baylanish valyuta operaciyaiarma bolinedi. 
Ozbekistan Respublikasi aymagmda sap quyma altm aylanisi 
tartibi nizam hujjetleri menen belgilenedi. 
Agimdagi xahq arahq operaciyalarga tomendegiler kiredi: 
1. Sirtqi sawda, basqa agimdagi xizmettin alip barihwi, sonm 
ishinde xizmetler korsetiliwi qatnasi menen, sonday-aq adettegi 
qisqa muddetli bank ham kredit mexanizmleri islewi qatnasi menen 
toleniwi zarur barhq tolemler; 
2. Procentler ham basqa daramatlar korinisinde, sonm ishinde, 
bank amanatlan, kreditler jane lizing boymsha ahnatugm 
procentler ham basqa daramatlar turinde, sonday-aq basqa 
investiciyalardan ahnatugm sap daramat turinde toleniwi zarur 
tolemler; 
3. Kreditlerdi, qanzlardi uziw ushm yaki tuwndan tuwn 
investiciyalar amortizaciyasi ushm maqul summalardi tolew; 
4. Sawda menen baylanish bolmagan pul jonetpelerinin maqul 
summalari. 
Sawda menen baylanish bolmagan pul jonetpelerine 
tomendegiler kiredi: 
1. Is haqi, stipendiyalar, pensiyalar, alimentlerdi tolew; 
2. Jumisshilardin Ozbekistan Respublikasinan tisqanga xizmet 
saparma jiberiw menen baylanish qarejetlerin tolew; 
3. Bilimlendiriw ham davvalaniw ushm haqi tolew; 
4. Ozbekistan Respublikasmm sirt el mamleketlerdegi 
diplomatiya ham basqa wakiUikxanalari, sonday-aq Ozbekistan 
146 
Respublikasmm mamleketler arahq yaki mamleketler arahq 
sholkemler qasmdagi tohq wakillik xanalan tamiynati ushm haqi 
tolew; 
5. Notarial ham tergew hareketleri menen baylanish tolemler, 
sonday-aq bunday hareketlerdi amelge asiriw ham islerdi sudlarda 
koriw qatnasi menen mamleketlik baji tolew; 
6. Sudtm, arbitrajdm, sonday-aq tergew ham basqa huqiqin 
qorgawshi organlardm qararlan tiykannda pul qarjilann tolew; 
7. Xahq arahq kongressler, simpoziumler, konferenciyalarda, 
sport ham madeniy ilajlarda, sonday-aq basqa xahq arahq 
ushirasiwlar, korgizbeler ham yarmarkalarda qatnasqanhgi ushm 
tolemler, investiciya menen baylanish ham materialhq qarejetler 
bugan kirmeydi; 
8. Jerlew menen baylanish tolemler; 
9. Avtorhq haqmi tolew, patent bajilarm tolew ham inteilektual 
mulik tarawmdagi licenziya shartnamalarmin minnetlemeleri 
boymsha haqi tolew; 
10. Xahq arahq kommerciyahq ernes sholkemlerge tolemler; 
11. Ozbekistan Respublikasi orayhq banki tarepinen 
belgilenetugm basqa operaciyalar. 
Mamleketimizde agimdagi xahq arahq operaciyalar ham shet 
el valyutasm olar menen baylanish jagdayda satip ahw yaki satiw 
sheklewlersiz amelge asinladi. 
Kapital hareketi menen baylanish valyuta operaciyaiarma 
agimdagi xahq arahq operaciyalar esaplanbaytugm barhq 
operaciyalar, sonm ishinde: 
1. Investiciya iskerligin amelge asiriw; 
2. Kreditler ahw ham beriw, lizing operaciyalann amelge 
asiriw; 
3. Koshpes mulkti satip ahw ham satiw; 
4. Sirt el mamleketlerden qadagalawdi esap betler ham 
amanatlarga tartiw ham de sirt el mamleketlerde qadagalawdi esap 
betler ham amanatlarga jaylastinw kiredi, 
Ozbekistan Respublikasma tuwndan tuwn shet el 
investiciyalardi tartiw ham olardi repatriaciya qihw, sonday-aq 
tuwndan tuwn shet el investiciyalardi amelge asiriw qatnasi menen 
ulken huqiqlardan paydalaniw sheklewlersiz amelge asinladi. 
147 

---

Valyuta operaciyalarm amelge asinwga baylamsh sheklewler 
jinayiy iskeriikden ulken daramatlardi legallastmwga jane 
tercorizmdi qarjilandinwga qarsi guresiw maqsetinde belgileniwi 
mumkin. Ozbekistan Respublikasi Orayhq banki ekonomikahq 
qawipsizlikke qater juzege kelgende valyuta operaciyalann amelge 
asinwdi waqtinsha toqtatip qoyiwga yaki olarga baylamsh 
sheklewler engiziwge haqih. 
Milliy valyutamn shet el valyutasma sahstmnali kursi. 
Ozbekistan Respublikasi aymaginda shet el valyutasm satip aliw 
ham satiw boymsha operaciyalar milliy valyutamn shet el 
valyutasma sahstmnali shet el valyutasma bolgan talap jane 
usinistm agimdagi salistinnasi tiykarmda qaliplesetugin almasiw 
kursi boymsha amelge asinladi. 
Ozbekistan Respublikasi Orayhq banki valyuta operaciyalan 
boymsha buxgalteriya esabi, statistika esabati jane basqa esabat 
maqsetleri ushm, sonday-aq Ozbekistan Respublikasi aymaginda 
bajixana ham basqa majburiy tolemlerdi esaplaw ushm milliy 
valyutamn shet el valyutasma sahstirmali kursm ten turde belgilep 
baradi. 
Ozbekistan Respublikasmm «Ozbekistan Respubhkasmin 
Orayhq banki haqqindagi» mzaminda oniri valyutani tartipke sahw 
ham xahq arahq rezervlerdi basqanwdin tiykargi tartibi belgilep 
berilgen. 
Wakillikke iye bankler tarepinen naq shet ei valyutasi ham 
milliy valyutani alip kiriw jane alip shigiw Ozbekistan 
Respublikasi Orayhq bankinin ruxsatnamasi bolgan jagdayda 
amelge asinladi. 
Ozbekistan Respublikasi Orayhq banki, Finans ministrligi, 
Mamleketlik sahq komiteti ham Mamleketlik bajixana komiteti 
Ozbekistan Respublikasmda valyutani qadagalawshi organlar 
esaplanadi. 
Ozbekistan Respublikasi Prezidentinin 2013-jil 30~yanvarda 
PQ-1914-sanh «Fizikahq tareplerge sirt el valyutasm satiw tartibin 
jane de liberallastmw jumislari haqqmda»gi Qaran qabil etilip, usi 
qarar talaplan tiykarmda Ozbekistan Respublikasi Orayhq banki 
ham kommerciyahq banklerinin 2013-jil 1-fevraldan baslap 
148 
Ozbekistan Respublikasmm rezidentleri -fizikahq tareplerge 
wakillikke iye bankler tarepinen sirt el valyutani xahq arahq tolem 
kartalannan paydalangan jagdayda naq ernes' turinde satiw 
mexanizmi engizildi. Bunda Ozbekistan Respublikasmm 
rezidentleri fizikahq tareplerge naq ernes sirt el valyutani satiw 
wakillikke iye bankler ham olardih fillallarmda tomendegi tartipte 
amelge asinhw belgilep qoyilgan: 
1. Ozbekistan Respubhkasmin rezidenti - fizikahq tarep 
wakillikke iye bankte ornatilgan tartipte xahq arahq tolem kartasin 
ashadi; 
2. Ozbekistan Respublikasmm rezidenti - fizikahq tarep sirt el 
valyutani satip ahw ushm wakillikke iye bankke tarepti 
tastiyiqlawshi hujjet (pasport, jasaw guwahgi yaki askeriy xizmeti 
ushm askeriy bileti, sonday-aq valyuta ayirbaslaw operaciyasm 
amelge asiriw ushm depozit esabmda milliy valyutadagi zarurli pul 
qarjilan bar bolgan jeke plastik bank kartasin usims etedi; 
3. Wakillikke iye bank jeke plastik bank kartasmda milliy 
valyutadagi pul qarjilan jeterli ekenligin tekseredi, sirt el valyuta 
operaciyasi amelge asmlgan kuni belgilengen ayirbaslaw kursi 
boymsha xahq arahq tolem kartasma otkizedi jane fizikahq tarepke 
sirt el valyutani satip alganhgin tastiyiqlawshi belgilengen turdegi 
maghwmatti beredi; 
4. Ozbekistan Respublikasmm rezidentleri - fizikahq 
tareplerden ham norezidentlerden sirt el valyutam satip ahw 
wakillikke iye bankler tarepinen, qagiyda turinde, wakillikke iye 
bankler ham olardih fihallan imaratlannda, aeroportlarda, temir jol 
vokzallarmda, miymanxanalarda, ishki isler organlarmm kiriw, 
shigiw ham puqarahqti belgilew basqarmalarm (bolimleri)da, 
sonday-aq bajixana postlarmda jaylasqan ayirbaslaw shaqapshalan 
arqah sheklenbegen mugdarda amelge asinladi. 
Respublika valyuta birjasi. 1992-jil I2-may kuni Ozbekistan 
Respublikasi Orayhq banki janmdagi «Ozbekistan Respublikasi 
valyuta birjasi» (OzRVB) jabiq akcionerlik jamiyeti 
sholkemlestiritildi. Orayhq bank penen bir qatarda Ozbekistan 
Respublikasi sirtqi ekonomikahq xizmet Milliy banki, 
«Ozsanaatqunhsbank» ham basqa bank duzilmeleri valyuta 
birjassRin sholkemlestiriwshileri boldi. 
14Q 

---

Respublika valyuta birjasinda daslepki valyuta sawdalan 1992-
jildih 22-iyulinde otkizilgen edi. Son bolsa, olar har haptede 
otkiziletugm boldi. Keyin ala valyuta bazarmin rawajlaniwi ham 
operaciyalar koleminin keheyiwi valyuta sawdalann har kuni 
otkiziwge mumkinshilik berdi. 
OzRVB xizmetinin tiykargi bagdarlan sirt el valyutam satip 
aliw ham satiw boyinsha bankler arahq sawdalardi sholkemlestiriw 
ham otkiziw, sirt el valyutaga salistirmah talap ham usims 
saykesligin tamiyinlewde milliy valyuta kursi ushm atap otilgen 
sawdalardi belgilew, mamleketlik qimbat bahah qagazlan menen 
sawdalardi sholkemlestiriw ham otkiziw, mamleketlik qimbat 
bahah qagazlan boymsha depozitar xizmetti amelge asinw, osiwshi 
fmanshq qarjilar menen birja sawdalann otkiziw bohp esaplanadi.