R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

Jonim! gapida
. uning his-hayajon gap ekanLigini faqat ohang ko‘rsatmoqda. 
Voy,
Jonim! gapida esa leksik (voy) va fonetik (ohang) omil hamkorlik
qilmoqda. Gapning ifoda maqsadiga ko‘ra turlari (darak, so'roq,
buyruq), his-hayajon ifodalanishiga ko‘ra turlarini belgilashda
leksik, morfologik omillar ishtirok etishi ham, ishtirok etmasligi
ham nvumkin, lekin fonetik omilning bo‘lishi shart.
G aplar mundarijasi, shakli va vazifasi jihatidan farqlanadi: 
Men
shaharga boraman. Men shaharga boramanmi? Men shaharga boray.
Bu gaplarda so‘zlovchining maqsadi har xil bo‘lganLigi bois, ular
turlicha shakllangan hamda gapning darak, so‘roq va buyruq-istak
turlari 
vujudga kelgan. Bu esa gapning turlicha ohangga ega
bo‘lish in i taqozo etadi. Gaplarning grammatik shakllari bir xil
b o ig a n d a ham, ularni ohang farqlab tnradi. Demak, gapning
grammatik shakli turlicha bo1 Isa-da, so'zlovchining maqsadi va
ohangi har doim muvofiq.
Yuqoridagi misolda aytilganidek, bir gapda turli xil maqsad
ifodalangan bo‘lishi mumkin. Masalan, 
Shaharga boraman! gapida
xabar b ilan so ‘zlovchining shodlanishi ham ifodalangan va ular
ohang orqali «tasdiqlanga.n».
O hang qo'shma gap tarkibiy qismlarini bog‘lashda ham
n am oyon b o ‘ladi. Ko'pincha, u grammatik vosita o'rnini bosish
darajasiga k o‘tariladi: 
Bit ishona.mil ~~ ko ‘nglimiz to ‘q. Bunda ohang
(pauza) ergashtiruvchi bog‘lovchi vazifasida qo‘llangari.
328

---

Gap bo‘laklari orasidagi munosabatni ko'rsatishda ham ohang