R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

(m asalan, s o n d a « b o 'lin u v c h a n lik » ), S h u n in g uchun grammatik
shakl U G M si ta h lilid a k a teg o ria l m a’no v a unga yon d osh hodisa
farqlanadi.
Kategorial v a y o n d o sh
m a ’no har b ir gram m atik shaklda
m avjud.
153

---

G r a m m a tik sliakllar nutqda ba’zan U G M sid a b o ‘lm agan
m a ’n o n i h a m voqelantiradi. M asalan, k o ‘rilgan [-
lar
] shakli nutqda
«hurm at» m a ’nosini ifodalashi ham m um kin. 
Bu
m a’no shaklning
U G M s i ta r k ib ig a kirmaydi. U U G M bilan birga yuzaga chiqishi
h a m , c h iq m a s lig i ham m um kin. Bunday m a ’no 
hamroh ma ’no
deb
yu ritilad i. 
D em ak, 
kategorial 
m a ’n o
shaklning m oh iyati 
va
U G M n in g
asosi. Yondosh. m a’no U G M g a kirsa-da, m ohiyat
tarkibiga k ir m a y d i. H am roh m a ’n o esa shakl m ohiyatiga ham ,
U G M
ta rk ib ig a ham 
kirmaydi. 
Q uyidagi gaplam i qiyoslang:
1. 
Aqllari bormi? — ukasiga istehzoli kuldi Halim. U kishining
fik r la r i b izg a ma ’(¡ul.
Birinchi gapda 
(
aqllari
) 
so'zshaklining
[-lari]
 
e g a lik q o ‘shim chasida «kesatish» m a ’nosi h am (aslida
aqling),
 
«II 
shaxs, birlik» m a’n o si ham anglashilm oqda. «Kesatish»,
u m u m a n , e g a lik kategoriyasi U G M sig a daxldor em as. Lekin «II
sh a x s b ir lik » m a ’nosi bu kategoriyaning