R. S. Qosimov (rais), X. Sultonov, Q. Nazarov, M

Siyosiy qaramlik davrida ma’navi-yatimiz ahvoli yoki Milliy ma’na-viyatimizning Yangi davr Evropa madaniyati bilan bevosita to’qna-shuvi - Yangi davr milliy ma’navi-yatimiz takomilining ikkinchi



171
voqelikda turkiy elatlarning yangi bosqichda yaqinlashuvi o’zbek xalqining barcha dunyo millatlari bilan do’stona hamkorligiga rahna solmagan holda asos maqsadlarimizdan bo’lmog’i tabiiydir. Arablar ham turli davlatlardan tashkil topgan. Ammo o’zaro yaqinlashuvga harakatlari bor. Barcha islom davlatlarining xalqaro tashkilotlari ham ezgu maqsadlarni
ko’zda tutib tuzilgan. Insoniyat o’z tarixiy taraqqiyoti davomida erishgan yutuqlarini qo’ldan bermasligi kerak.
XIX-XX asrlar xalqimiz tarixida iztirobli davr bo’ldi. XVII-XVIII asrlarda milliy turg’unlik, milliy parchalanish fojialari elning eng jonkuyar farzandlari dilini qiynoqli dard bo’lib kuydirgan bo’lsa, endi bevosita milliy qaramlik ma’naviy xo’rlik keltirdi, xalq ham ma’naviy, ham iqtisodiy kamsitildi, ezildi, oyoqosti qilindi.
Elni ozod qilishni Feruz va Furqatlar ma’rifatda ko’rgan bo’lsa, Muhammad Ali eshon kabilar xalqni bevosita jihodga chorladilar. Muqimiy tasviridagi
«tanobchilar», «moskovchi boylar» xalqni talashda mustamlakachilar bilan
«musobaqa» qilishgan bo’lishsa, Buxoro amiri jadidlarni qatag’on qilishda bolьsheviklarga o’rnak ko’rsatdi. XVIII-XIX asrlar o’lkamizda ta’lim tizimi ham turg’unlikka yuz tutganligini inkor etib bo’lmaydi. Fitratning 1912 yilda Istambulda nashr etilgan «Hind sayyohining qissasi» asari XX asr boshlarida o’lkamiz ma’naviy hayotida yuzaga kelgan buhroniy holatning achchiq manzarasini Buxoro amirligi misolida shafqatsiz ochib tashlagan. Shu sababli bugungi mustaqillik sharofati bilan o’tmishimizni xolis o’rganish imkoni yaralgan ekan, yutuqlarimiz bilan bir qatorda ayblarimiz, xatolarimizni ham ro’yi-rost ko’ra olaylik.
Behbudiy, Fayzulla Xo’jaev, Fitrat kabi millat va Vatan fidoiylari johillik va ijtimoiy adolatsizlikni ma’rifat vositasi bilan enga olmagach, avval Rossiya mustabidlari, so’ng sovetlar bilan murosa qilishga majbur bo’ldilar va, oxir- oqibatda, nafaqat ezgu niyatlari, balki tabarruk boshlari ham munofiqlar jodusida qirqildi. XX asr boshlarida yarq etgan Milliy uyg’onish harakati «kommunistik proletar utopiyasi» yo’lida mutaassib va munofiq tuzum tomonidan ayovsiz mahv etildi. Turkiston muxtoriyati harbiy kuch bilan yo’q qilindi. Yagona zamin sun’iy ravishda bir necha alohida «respublika»larga bo’lib yuborildi. Turar Risqulov kabi mahalliy siyosiy arboblarning dalil-isbotlari na o’lkaga maxsus yuborilgan
«shovinist-kommunist»lar, na Moskvadagi ularning dohiylari tomonidan tan olinmadi.