foyda yillar m obaynida o ‘zgarib boradi. M a’lum darajada b irin chi ikkita
usulning kamchiliklari pul oqim larini diskontlash tam oiliga asoslangan usul-
larni qisqartirilishiga olib keladi. Jahon am aliyotida bir necha bunday usullar
mavjud, ularning m ohiyati investitsiya um um iy qiym atini kelajak tush u m lar
qim m ati bilan taqqoslashdan iborat. Bir q ato r yillar m obaynida investitsi
yalar m a’lum yillik darom ad beradi, b u lar m os ravishda R l, R2, R 3, R4,
. . . Rn bilan belginadi. Lekin davr o ‘tishi bilan pulning to ‘lov qim m atin i
o ‘zgartirish, investitsiyada kelgan foyda, t o ‘g‘rirog‘i
pul tush um larin i ol-
dingi va keyingi davrga nisbatan to ‘lov qobiliyati farqlanishi turadi. K or
xona u ch u n u larn in g davrlarga m os ravishda n isb atin i k o ‘rib ch iq ish
e ’tiborga molik.
S of qiymat oqimi.
Diskont darom adlarni R yilda yig‘iigan qiym atini in
vestitsiya qiym ati bilan taqqoslash kerak. R yilda yig‘ilgan diskont d aro -
madlarining um um iy miqdori diskont toMovlarining umum iy summasiga teng.
Rk - S
-------
k=i (1 + r) 5k
Yig‘ilgan diskont darom ad qiym ati bilan investitsiya b osh lan g 'ich qiy
m ati orasidagi farq so f joriy qiym atni keltirib chiqaradi. Shunga qarab so f
joriy qiym at m usbat b o ‘lsa bu loyihani qabul qilish, agar m anfiy b o ‘lsa
qabul qilmaslik kerak. Agar bu qiymat nolga teng bo ‘lsa, unda boshqa usul
lar bilan baholash kerak. O datda, m uqobil loyihalam i k o ‘rib chiqishda,
shuningdek, k o ‘rsatkich katta aham iyat beradi. Bu form ulalarni q o ‘lda
hisoblab chiqish juda m urakkab jarayondir. Shuning uchun buni soddalash-
tirishga maxsus statistik jadvallar tuzilgan.
Turli xil m ezonlar yordam ida investitsion loyihalam i tanlab olish usulini
m azm uni quydagilardan iborat.
Loyiha har bir q o ‘yilgan m ezonlarga mosligi ko‘rib
chiqiladi va h a r bir
m ezon bo ‘yicha loyiha baholanadi. Bu usul bo ‘yicha loyihani kam chiligini
va yutuqlarini aniq ko ‘rish m um kin va 1-baholash qiyinchiliklar paydo
b o ‘lganda biror bir m ezonlar e ’tiborsiz qolmaslikka kafolat beradi.
Innovatsiya loyihalam i baholashda zarur bo ‘lgan m ezonlar o ‘zini aniq
korxona xususiyati, uning sohasi va strategik yo ‘nalishi bilan ajralib turadi.
Innovatsion loyihalam i baholash da asosiy m ezonlar b o ‘lib:
- korxona m aqsadlari, strategiya,
siyosat va qim m atlilik;
— loyihaning tashkilot strategiyasi va uzoq m uddatli reja bilan mosligi;
- korxona strategiyasining o ‘zgarishlarini m oslashuvchanligi;
- korxonaning tavakkalchilikka b o ‘lgan m unosabatga muvofiqligi;
— korxonaning yangiliklarga b o ‘lgan m unosabatlarga muvofiqligi;
— korxona talabalarini, m uddat aspektini e ’tiborga olgan holda m u
vofiqligi;
62
— Io y ih an i k o rx o n a n in g o ‘sish
p o ten sialig a m u vofiqligi;
— k o rx o n a m u stah k am lig i;
— m ustahkam likka t a ’sir qiluvchi korxonaning diversifikatsiya darajasi;
— k o rx o n a n i zam o n av iy holatig a t a ’sir qiluvchi k a tta m oliyaviy x ara-
ja tla r va q a y sid ir m u d d a tg a q o ld irilg a n o lin ad ig an foyda;
— re ja la sh tirilg a n d a n c h e tla n g a n m u d d a t, x arajat v a m asaia ia rn i b a -
jarilish t a ’siri.
M oliyaviy m ezo n la r:
— in v estitsiy a h ajm i (ishlab
ch iq arish g a , m a rk e tin g a , Ioy ih ani IT T -
K I iz la n ish la rg a q ilin a d ig a n sarf-x arajatlar);
— yillik p o te n sia l fo y d a hajm i;
— k u tila d ig a n s o f foyda norm asi;
— lo y ih a n in g k o rx o n a d a q abul q ilin g a n k ap ital q o ‘yilm asin i iq ti-
sodiy s a m a ra d o rlik m e z o n la rid a m uvofiqligi;
— Io y ih an i am alg a oshirish g a q ilin a d ig a n
b irin c h i sarf-x arajatlar;
— Io y ih an i m u d d a td a n k eyin olib k elad ig a n foydasi;
— z a ru riy v a q td a m o liy an i b o 'lish i;
— b o sh q a m oliyaviy v o sita talab qiluvchi lo y ih alarig a qab u l q ilin a
d igan lo y ih an in g t a ’siri;
— Io y ih an i m o liy a la sh u c h u n qarzg a k ap ital (k re d it) olish za ru riy ati
va u la rn in g in v estitsiy ala rd ag i qism i;
— Ioyih ani b ajarish b ilan b o g ‘liq b o ‘lgan m oliy av iy x atar;
— lo y ih a d a n tu sh a y o tg a n d a ro m a d la rn in g b arq aro rlig i;
— m ah su lo t ishlab chiqarish boshlan ad ig an va d em ak k i,
kapital x ara-
jatlari q a y ta rila d ig a n vaqt o ra lig ‘i;
— soliq q o n u n c h ilig in i ish latish im k o n iy ati;
— fond qaytishi, y a ’ni o ‘rtacha yillik yalpi d aro m a d (loyihadan olin-
g an ), kapital x arajatlari nisbati (i. ch. q u w a tla rin i o 'zg arish ig a b o g ‘liq
b o 'lm ag an doim iy xarajatlarni fond qaytish darajasi q an ch alik k atta b o ‘lsa,
tashkilotning u m um iy sarflaridagi qismi sh uncha kam b o ‘ladi, dem ak, agar
bu k orxonada fo n d qaytish darajasi tarm oqdagi o ‘rtac h ad an past b o ‘lsa,
u n d a krizis h o latid a birinchi b o ‘lib ishdan chiqish im koniyati k o ‘p);
— loyihada q o ‘yilgan m ahsulotning xarajatlari struk tu rasini eng qulay-
ligi (eng arzo n va yetarli b o ‘lgan ishlab chiqarish resurslarin i ishlatish).
Ish lab ch iq arish m ezo n la ri:
— Ioyihani am alga oshirish uchun texnologik yengilliklardagi zaruriyat;
— b o r ishlab c h iq a rish q u w a tla rig a lo y ih an in g m osligi (k o rx o n ad a
b o r ish la b c h iq a r is h q u v v a tla rid a n fo y d a la n ish n in g y u q o ri d a ra ja si
sa q la n ib q o la d im i y o k i Io y ih an i q ab u l q ilish b ila n q o ‘s h im c h a s a r f
k o ‘payib k e ta d im i);
— ish lab c h iq a rish
p e rso n ali m avhu m ligi;
63
- ishlab chiqarish x arajatlari hajm i. U larn i ra q o b a tc h ila rn ik i bilan
solishtirish;
- q o ‘sh im ch a ishlab ch iq arish q u w a tla rig a b o ‘lgan eh tiy oj.
T ashqi va ekologik m ezo n lar:
- m ahsulot va ishlab chiq arish ja ra y o n in in g zaru rli t a ’siri;
- loyihaning qon u n iy t a ’m in la n ish i, u larn i q o n u n c h ilik k a m osligi;
- kelajakdagi q o n u n ch ilik n i loyihaga t a ’siri eh tim o li;
- loyihani am alga oshirishga jam o a tc h ilik fikrini jav o b i eh tim o li.
Do'stlaringiz bilan baham: 
