R. I. G im u s h, F. M. M a t m u r o d o V

Sifat boshqaruv tizimi.
Sifat boshqaruvi tizimining vujudga kelishiga 
asos bo‘lgan narsa bu davlatning «kamchiliklari yo'qligi uchun» haraka- 
tidir. Bu harakat m ahsulotlar sifatini oshiribgina qolmay, balki ishchilarda 
m as’uliyat va o ‘z ishini boshqarish xislatlarini kuchaytiradi.
Boshidan sifatni nazorat qilish sifat to ‘garaklarida amalga oshiriladi. 
Bunday to ‘garaklarni tashkil qilish uchun sifat nazorati b o ‘yicha yapon 
olimi Isakava Nafu boshqaruvchilarga quyidagi tam oyillar bo‘yicha ish 
ko'rishni tavsiya etadi.
• 0 ‘z ustida ishlash.
• Jamoa bo'lib faoliyat ko‘rsatish.
•
Sifatni boshqarish usullarini qo‘llash.
• Ish joyi bilan aloqa.
• Ish bilan bog‘liq faollilik va faoliyat ko‘rsatishni tinimsizligi.
• 0 ‘zaro rivojlanish.
• Yangilik yaratish muhitini vujudga keltirish va ijodiy izlaniish tamoili.
• So‘nggi bosqichda hamm aning qatnashishi.
• Mahsulot sifatini oshirish muhimligini tushunish va bunga tegishli 
barcha choralarni ko‘rish.
Yana yapon tizimini harbiy tizimdan farqli o'ziga xos xususiyatlari ham 
mavjud:
1) firma miqiyosida sifatni boshqarishda hamm a bo'lim larning roli;
2) sifatni n azo rat qilish u sullariga yangi k ad rlarn i o ‘rgatish va 
shuningdek, kadrlarni tayyorlash;
3) sifat to'garaklari faoliyati;
4) sifatni boshqarishni tekshirish (korxonaga Dem ing sovrinlari va 
boshqaruv faoliyatini nazorat qilish);
5) statistik usullarni qo‘llash;
6) sifatni nazorat qilish bo‘yicha milliy dasturlar.
Korxonada sifatni nazorat qilishda sifat to'garaklarining vazifalari:
1. Korxona rivoji va mukammallashishiga yordam berish.
2. Ish joyida sog‘lom va ijobiy muhitni yaritish.
3. Ishchilar qobiliyatini rivojlantirish va shuningdek, qobilyatlarni fir­
ma manfaatlariga ishlatish.
Sifatni boshqarish ko'pgina ustunliklarga ega:
48

---

• U aniq sifat kafolatlarni beradi. Sifat nazoratini kuchaytirgan holda 
defektsiz ishlab chiqarishga o ‘tadi. Ammo defektlarni topib va ularni bar- 
tara f etibgina qolmay, balki bu defektlarni keltirib chiqaruvchi sabablarni 
ham aniqlash lozim.
• Sifatni kompleks nazorat qilish. Xaridorlarning didi va tabiatlarini 
o ‘rganishga qulay m uhit yaratiladi va korxona taklif etayotgan tovar xari- 
dorgir bo'lishi va m odadan qolmasligini kafolatlaydi.
• Sifatni kompleks boshqarish odam lar ongiga singib, n o to ‘g‘ri, ha- 
qiqiy b oim agan axborotni topishga ko‘maklashadi. «Bilim — kuchdir» shiori 
sifatni kompleks boshqarish asosidir.
Qoidaga aylangan asosiy ideallarga quyidagicha tavsiya berish mumkin:
1. H ar bir odam ning tabiiy ehtiyoji — bu o ‘z ishida m ukammalikka 
erishishdir. Agarda biz to ‘g‘ri boshqarish olib borib, uni rag'batlantirib 
tursak, u o ‘z ishini doim mukammallashtirib borishi m umkin.
2. Individual ishni boshqaruvchi insonlar bu ishning haqiqiy m uta- 
xassislaridir. Ish jarayonlarida ko‘plab xatoliklarga y o i q o ‘yishi m um kin, 
mutaxassislar esa bu qiyinchiliklarni yechishga o ‘zlarining qimmatli masla- 
hatlarni berishi mumkin.
3. Xodim lar aql va tafakkurga egalar. U lar o ‘z ishining ham bilimdoni, 
ham ustasidirlar, ular muvaffaqiyatga intilib keladilar va m as’uliyatli ishdan 
ham qochmaydilar. Agarda o ‘z ishining m as’uli degan ruhda tarbiyalasak, 
keyinchalik tashkilotda juda kuchli ijodiy faollilikni kuzatish mumkin.
4. Sifat to ‘garagi bu mexanik mashina emas, balki to ‘xtovsiz jarayon- 
dir. U bir-biridan farq qiluvchi, amm o bir tom ondan bu t a ’lim va tarbiya 
beruvchi jarayon. Boshqa tom ondan, ularning har kungi ishiga taalluqli 
b o ‘lgan m arosim larda qatnashishga d a’vat qiluvchi jarayondir.
Yaponiyada 1951 -yildan boshlab sifatni boshqarish tizimiga o ‘zining 
k atta hissalarin i q o ‘shganlarga U .E .D e m in g m uk ofoti to p sh irilad i. 
U .E .D em ing Yaponiyada sifatni boshqarishning asoschisidir.
Iste ’m olchilarning didi — texnalogiyalar o ‘zgarib borayotgan bu za- 
m onda boshqaruvchilar o ‘z tafakkuri va yo‘nalishlarini doimiy ravishda 
o ‘zgartirib turishlari kerak. Buni quyidagicha ifodalash mumkin.
1. A w alam bor kuch sifatga qaratiladi, qaysi vaqt ichidagi foydaga emas.
2. Asosiy iste’molchi inson — bu degani har bir narsani iste’molchi 
o ‘lchovi bilan o ‘lchash kerakligini bildiradi.
3. Ishlab chiqarish jarayonining keyingi bosqichi sening mahsulotingni 
iste’molchisidir.
4. Q aror qabul qilishda axborot bilan ta ’m inlanish va iqtisodiy ham da 
m atem atik usullami q o‘llanilishi bu jarayonni tinch, samaradorligini yu- 
qori qiladi.
49

---

5. Boshqaruv tizim ida har bir xodim ning qatnashishi.