R. H. Djurayev pedagogika fanlari doktori, akademik

 
 
 
 
- rasm. Pedagogik faoliyatni tizimli tashkil etish. 
Pedagogik mahorat mohiyati, uning tarkibiy qismlari. 
Pedagogika fanining 
qonuniyatlari va mazmunini har tomonlama o‘rganish, uni yosh avlod tarbiyasida 
qo‘llash har bir ustoz, o‘qituvchidan mahorat talab etadi. 
Mahorat-
bu shaxsning tajriba orqali orttirgan xususiyati, biror sohasidagi 
moslashuvchan ko‘nikma va ijodkorlik asosida hosil bo‘lgan kasbiy 
ko‘nikmalarning nazariy darajasidir. 
Pedagogik mahorat har bir o‘qituvchining zarur bo‘lgan umumiy pedagogik 
malakalarini shakllantirish bilan bog‘liq bo‘lgan, odatdan tashqari kuch - 
g‘ayratni, qat'iyatlilikni, tirishqoqlikni, vaziyatga, yangi jamoaga kirish 
qobiliyatini, samimiyatni, to‘g‘rilik va halollikni, o‘tkir aql - idrokni, bir vositani 
boshqasi bilan tekshirib ko‘rish malakasini talab qiladi. 
A.S.Makarenko ta'kidlaganidek: "Agar pedagog mahoratni egallamas ekan, 
bolalar muhitidagi ilg‘or kuchlarga tayana olmas ekan, ularning iqtidorini 
Педагогик фаолиятни ташкил қилиш
Ўқув фаолияти
Педагогик фаолият
Ўқув фаолияти
қуйидагиларга
боғлик:
Ўқувчининг
педагогик
фаолияти
Ўқувчи ва ўқитувчи
фаолиятининг
самарали натижаси
қуйидагича
ўлчанади:
-
лойиҳалаштириш
-
таълимни яхлит
ҳолатда ташкил
этиш
-
кафолатли
натижага эришиш
-
лойиҳалаштириш
-
прогностик
-
ташкилотчилик
-
конструктивлик
-
коммуникативлик
-
рефлексивлик
-
педагогик
квалиметрия
-
аттестация
-
аккредитация

---

317 
rag‘batlantirib, eng yaxshi faoliyatlarini rivojlantira olmas ekan, u muqarrar 
ravishda shaxsiy ta'sir ko‘rsatishni mutloqlashtirib boradi, ya'ni o‘ziga eng oson 
yo‘lni tanlaydi. Chinakam mahorat bilan obro‘talablik bir- biri bilan sig‘isha 
olmaydi. Agar chinakam mahoratli pedagog hamma vaqt munosabatlar tizimi 
bolalarning ijodiy kamolotiga yordam berishi lozimligini o‘ylasa, obro‘talab 
pedagog ularning mustaqil faoliyatini nihoyatda toraytirib, ularning so‘zsiz quloq 
solishlarini yoqtiradi, bu bilan bolalar muhitidagi tarqoqlikka ko‘maklashadi
42
". 
Demak, mahoratli o‘qituvchi o‘z nutqining ravon va ta'sirchan ekanligiga 
erishishi, o‘tilayotgan mavzuga o‘quvchi diqqatini jalb qila olishi, mavzuga mos 
ko‘rgazmalar asosida darsga ijodiy yondashishi, har qanday sharoitda ham 
o‘quvchi qalbiga yo‘l topa olishi lozim. 
Pedagogik mahorat – izlanish, ijodiy mehnat mahsuli. Pedagogik mahorat 
hamma o‘qituvchilar uchun qolipdagi ish uslubi emas, balki u har bir 
o‘qituvchining o‘z ustida ishlashi, ijodiy mehnati jarayonida yuzaga keladigan 
jarayondir. 
V.A Suxomlinskiy o‘zining «Chin insonni qanday tarbiyalash kerak» 
asarida «O‘qituvchining mehnatini biror narsa bilan qiyoslab ham, taqqoslab ham 
bo‘lmaydi. To‘quvchi bir soatdan keyinroq o‘z ishining hosilini ko‘radi, po‘lat 
erituvchi bir necha soatdan so‘ng olovdagi metal oqimidan shodlanadi. yer 
haydovchi, don sepuvchi g‘allakor bir necha oydan keyin dalada o‘stirgan 
boshoqlari va bir siqim donidan zavqlanadi. O‘qituvchi esa o‘z ijodining 
mahsulini ko‘rish uchun yillab mehnat qilishi kerak. O‘qituvchi pedagogik 
jarayonning har bir daqiqasida o‘zining o‘ttizta yoki qirqta tarbiyalanuvchisining 
barchasini ko‘rib turishi, u shu daqiqada nimalar o‘ylayotganligini, qanday g‘am-
alamlar uni tashvishlantirayotganligini bilishi kerak
43
”, -degan fikrlarni bayon 
etadi. 
1
1
Макаренко А. С. Воспитание в коллективе. Полное собрание сочинений. 9-е изд. –Москва: 
Сентябрь,2007.-478с. 
2
2
Сухомлинский В. А. Как воспитать настоящего человека?. Полное собрание сочинений. Т.4-ый. Изд.7. – 
Москва: Знание, 2002.- 675-с. 

---

318 
Pedagogik mahorat bolalar haqidagi ta'lim tarbiya jarayonini tashkil etish 
va uning mazmuni, metodlari haqidagi keng bilimlarni qamrab oladi. Bu bilimlar 
umumiy pedagogik madaniyatni tashkil etadi, o‘qituvchi - tarbiyachi bu 
madaniyatni egallamas ekan o‘z kasbining chinakam ustasi bo‘lishga erisha 
olmaydi. Zamonaviy o‘qituvchiga birgina umumiy madaniyatning o‘zi kifoya 
qilmaydi. Bolalarni kuzatish, ular rivojlanishidagi muhim o‘zgarishlarni fan, 
meditsina sohasidagi asosiy g‘oyalar bilan taqqoslash, ularning rivojlanish 
yo‘llari va usullarini aniqlash, turli vositalar, tarbiyaviy ta'sir ko‘rsatish 
usullarining o‘zaro bir - biriga o‘tish dialektikasini chuqur tahlil qilish, pedagogik 
izlanish va yutuqlarni ilmiy jihatdan bir tizimga solish malakalari zarur bo‘ladi. 
Pedagog faoliyatining muvaffaqiyatli kechishi uning shaxsi, harakteri, 
o‘quvchilar bilan muomalasiga ham ko‘p jihatdan bog‘liq bo‘ladi. Odatda 
bularning ta'lim-tarbiya jarayoniga ta'siri ahamiyatsizdek tuyuladi. Lekin, tajribali 
pedagog o‘zining xatti-harakati o‘quvchilarga qanday ta'sir ko‘rsatatganligiga 
ahamiyat berib, unga kerakli tuzatishlar kiritib, takomillashtirib boradi.
Demak, pedagogik mahorat tushunchasi bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan bir 
necha qismlardan tashkil topar ekan. Bunday holda pedagogik mahorat 
«pedagogik tizim» sifatida tasavvur qilinadi va u quyidagicha ta'riflanadi: