R espublikasi s og'liqni saqlash vazirligi Toshkent farm atsevtika instituti

Askorbin kislotasi tarkibidagi yot moddalarni qog‘oz xromatografiyasi usulida aniqlash.
Askorbin kislotasi tabiiy meva va o ‘simliklar sharbatlarida saqlanadi.
Askorbin kislotasi saqlagan suyuqlikka (yoki o‘simlik sharbatiga) xromatografik qog‘ozga 
o ‘tkazishdan oldin metofosfat kislotasi, sirka kislotasi yoki shavel kislotasi stabilizator sifatida 
qo‘shiladi.
Zarur (kamera o‘lchamiga mos) xromatografik qog‘oz tasmasi kesib olingach, uni nam 
kamerada osib namlik bilan to ‘yintiriladi.
So‘ng qog‘oz lentalarida start nuqtasi belgilanib, stabilizator qo‘shilgan o ‘simlik meva sharbati 
kapillyar naycha yordamida tomiziladi. Shu chiziqda 2 sm masofada toza askorbin kislotasi eritmasi 
tomiziladi. Namlik ketgach xromatografik tasma pastdan yuqoriga ko‘tarilishiga moslab, n-butanol: 
sirka kislotasi: suv (4:1:5) - nisbatdagi aralashmasi bilan to ‘yintirilgan kameraga joy-lashtiriladi. 
Qog‘ozlar kameradan olinib, havoda quritiladi hamda reaktivlar bilan purkaladi.
Q og‘ozni AgNO3 ning ammiakli eritmasi bilan purkalsa askorbin kislotasi
R f = 0,37 ga teng sariq-qo‘ng‘ir dog‘ beradi. Digidro askarbin kislotasi Rf=0,41 ga teng 
qo‘ng‘ir dog‘ hosil qiladi.
Erituvchi sistemasi sifatida boshqa sistemalar ham taklif etilgan.
Askorbin kislotasi tez oksidlanadi, shuning uchun tahlillarni tez bajarish talab qilinadi.
Mustaqil holda xar bir talaba yuqorida ko‘rsatilgan dori vositalaridan birortasini (o‘qituvchi 
ko‘rsatmasi bo ‘yicha) qog‘oz xromatografik tahlil usuli yordamida sofligi aniqlanadi va 
xromatogramma natijasi o ‘qituvchi tomonidan ko‘rib tasdiqlangach, ish daftariga tahlil natijasini 
yozib qo‘yiladi.
TALABALAR BILIM INI TEKSHIRISH UCHUN SAVOLLAR
1. Xromatografik jarayon uchun qo‘llaniladigan qog‘ozlar qanday talablarga javob berishi 
kerak?
2. Xromatografik qog‘ozlar qanday reaktivlar bilan ishlanadi? Maqsad nimalardan iborat? 
M isollar keltirib tushuntiring.
3. Maxsus xromatografik qog‘ozlar b o ‘lmasa, qanday qog‘ozlarni qo‘llash mumkin?
4. Sanoatda qanday xromatografik qog‘ozlar chiqariladi? Ulardagi belgilar nimani ko‘rsatadi?
5. Xromatografik qog‘ozlar sifati qanday aniqlanadi?
6. Gidrofil xususiyatli xromatografik qog‘oz qanday aniqlanadi va qanday moddalar tahlili 
uchun yaroqli xisoblanadi?
7. Gidrofob xususiyatli xromatografik qog‘ozni qanday tayyorlash mumkin?
8. Xromatografik qog‘ozlar qanday atsetirlanadi?
9. Xromatografik qog‘ozning gidrofobligi qanday tekshiriladi?
10. Gidrofoblangan xromatografik qog‘ozlar qanday moddalar tahlili uchun qo‘llanadi?
11. Xromatografik qog‘ozda moddalar taqsimlanish mexanizmini qanday izohlaysiz?
12. Qog‘oz xromatografiyasida qaysi modda qo‘zg‘almas faza sifatini bajaradi?
13. Xromatografik tahlilda «start nuqtasi, yoki «start» chizig‘i qanday belgilanadi?
14. Tekshiriluvchi numunalar xromatografik qog‘ozdagi «start» belgisiga qanday o ‘tkaziladi?
15. Xromatografik tahlilida qo‘llaniladigan qo‘zg‘aluvchi fazani izohlang. Ular qanday 
tanlanadi?
16. R f - koeffitsienti nima? Uni qanday aniqlanadi?
17. R f - ko‘rsatkichi qanday ko‘rsatkich?
18. Qog‘oz xromatografiyasining qanday variantlarini bilasiz?
19. Bir tomonlama xromatografik jarayonlar qanday variantlarini bilasiz?
20. Ikki tomonlama xromatografik jarayonlar variantlarini izohlang?
246

---

21. Aylanma (radial) xromatografik jarayonni izohlang?
22. Qog‘ozdagi kolonkali xromatografik jarayonni izohlang?