R espublikasi s og'liqni saqlash vazirligi Toshkent farm atsevtika instituti

NAZORA T SA VOLT A RT:
1. IQ-spektroskopiya tahlil usuli haqida ma’lumot bering.
2. IQ-spektroskopining tarkibiy qismlari va ularning funksiyalari haqida ma’lumot bering.
3. IQ-spektroskopiya usulilda dori moddalarining konsentratsiyasi qanday topiladi.
4. IQ-spektroskopiya usul bilan eritma muhitini aniqlash tartibi qanday?
5. IQ-spektroskopiya usulda dori moddalar chinligi qanday aniqlanadi?
13- 
LABORATORIYA M ASHG'ULOTI. RAMAN SPEKTROSKOPIYASI T AHLIL 
USULIDA DORI VOSITASINI TA H LILINI OSHIRISH. 
Laboratoriyam ashg‘ulotining rejasi
4) Raman spektroskopiya usuli, nazariy asoslari va zaharli moddalar tahlilida qo‘llash.
5) Raman spektroskoplar va ularning tuzilishi
6) Raman -spektroskopiya usulida dori vositasini tahlilini amalga oshirish 
Mashg’ulotmaqsadi:Laboratoriya mashg‘ulotida talabalarni Raman - spektroskopiya usuli 
dorimoddalartahlilidaqo‘llashnio‘rganish.
L aboratoriya mashg’ulotini bajarish davridakutilayotgan natijalar:
Raman - spektrometrningtuzilishivaspektrlarolishsharoitlaribilan usullari bilan tanishtirish. Raman - 
spektroskopiya usuli va unda qo‘llaniladigan qurilmalarning tuzilishi va ishlash xususiyatlari, 
spektrlarolishsharoitlaribilan tanishtirish.Ayrimfunksionalguruxlarspektrlarixarakteristikasi. Raman - 
spektraltahlilusulinidorimoddalartahlilidaqo‘llashnio‘rganish.
L aboratoriya m ashg'ulotlarini o'tkazish uchun z a ru r asbob-uskunalar: 
Raman spektroskop, filtr 
qog‘ozi, varonka, reaktivlar, probirkalar, ko‘rgazmali materiallarlar, skotch, qog‘oz 
L aboratoriya jihozlari 
: Maxsus laboratoriya vositalari bilan jixozlangan xona
Ram an - spektroskopiyaningqo‘llanilishi
1. Moddalarnisifatinianiqlashuchun.
Masalan: sintezlanganmoddani, aniqnamunabilansolishtirishorqalianiqlash.
231

---

2. 
Aniqlanuvchimoddafunksionalguruxlariberganspektrchastotaxarakteristikalarigaasoslanib, 
moddamolekulasituzilishinianiqlash.
3. 
Intensivlikningkonsentratsiyasigabog‘liqlikchizmasigaasoslanib, 
farmatsevtikdorivositalarimiqdorinianiqlash.
4. 
Moddalartarkibidagiatomvamolekulalarningo‘zarota’ sirlarini 
(vodorodbog‘lanish, 
kordinatsionbog‘lanishkabil arni) o ‘ rganish.
Raman 
-spektroskopiyadamoddalarnivaqtbirligidamolekuladagiinersiyasianiqlanadi.
Moddalaratomlarimassasinibilganholdavaatomlaroraliqmasofalarinivaularningo‘zarobog‘lanishburch 
aklarinianiqlashimkoniniberadi.
Moddalarni 
Raman 
-spektrinianiqlashdaIK-spektroskoplaridanfoydalaniladi.
Olinganspektrnatijalarigaasoslanibmoddamolekulasidanfunksionalguruxlartebranishlarturlarivabog‘la 
nishlaraniqlaniladi, xamdamoddastrukturasibelgilanadi.
Rezonansli giper-Raman spektroskopiyasi - bu rezonansli Raman spektroskopiyasining o'zgarishi 
bo'lib, uning maqsadi sifatida tanilgan hodisa bilan namunaning maqsad molekulasida ma'lum bir 
energiya darajasiga qo'zg'alishga erishishdir. ikki foton yutish. Ikki foton yutilishida ikkita foton bir 
vaqtning o'zida molekulaga singib ketadi. Ushbu molekula ushbu hayajonlangan holatdan 
boshlang'ich holatigacha bo'shashganda, faqat bitta foton chiqadi. Bu lyuminestsentsiyaning bir turi.
Rezonansli Raman spektroskopiyasida, tushayotgan lazer nurlarining to'lqin uzunligini molekula 
o'rganilayotgan qismining "rangiga" (ikkita kerakli elektron kvant darajalari orasidagi energiya) 
moslashtirish orqali molekulalarning ayrim qismlari yo'naltirilishi mumkin. Bu rezonansli 
lyuminestsentsiya deb nomlanadi, shuning uchun "Raman spektroskopiyasi" nomiga "rezonans" 
atamasi qo'shiladi. Ba'zi hayajonlangan holatlarga bitta yoki ikki marta foton yutish orqali erishish 
mumkin. Biroq, bu holatlarda, er-xotin foton qo'zg'alishidan foydalanib, ushbu hayajonlangan 
holatlar haqida ko'proq ma'lumot olish uchun bitta foton yutilishidan foydalanish mumkin. 
Rezonansli Raman uchun ham, rezonansli giper Raman spektroskopiyasi uchun ham ba'zi cheklovlar 
va natijalar mavjud. ^
Raman rezonansi va rezonans giper Raman spektroskopiyasi sozlanishi lazerdan foydalanadi. 
Sozlanadigan lazerning to'lqin uzunligi operator tomonidan ma'lum bir diapazondagi to'lqin 
uzunliklariga moslashtirilishi mumkin. Biroq, ushbu chastota diapazoni lazer dizayniga bog'liq. 
Muntazam rezonansli Raman spektroskopiyasi eksperimentda ishlatiladigan lazer bilan mos 
keladigan elektron energiyasining o'tishiga sezgir. Oddiy rezonansli Raman spektroskopiyasi bilan 
o'rganilishi mumkin bo'lgan molekulyar qismlar shu sababli ushbu qurilmada ishlatiladigan lazerni 
sozlash mumkin bo'lgan "ranglar" spektriga mos keladigan "rang" ga ega bo'lgan bog'lanishlar bilan 
cheklangan. Boshqa tomondan, rezonans giper Raman spektroskopiyasi, lazerning sozlanishi 
mumkin bo'lgan doirasidan tashqarida to'lqin uzunliklarida yorug'lik chiqarishi uchun atomlarni 
qo'zg'atishi mumkin, shu bilan qo'zg'aladigan va shu sababli o'rganilishi mumkin bo'lgan 
molekulaning mumkin bo'lgan tarkibiy qismlarini kengaytiradi.
Rezonansli giper Raman spektroskopiyasi "chiziqli bo'lmagan" Raman spektroskopiyasining 
turlaridan biridir. Lineer Raman spektroskopiyasida, atomning qo'zg'alishiga ketadigan energiya 
miqdori, foton chiqarilganda va elektron buluti qaytadan bo'shashganda, shu atomning elektron 
bulutini tark etadigan bir xil miqdordir. Lineer bo'lmagan atama kirish energiyasiga nisbatan 
kamaytirilgan emissiya energiyasini anglatadi. Boshqacha qilib aytganda, tizimdagi energiya endi 
tizimdan tashqaridagi energiyaga to'g'ri kelmaydi. Buning sababi shundaki, giper-Raman 
spektroskopiyasidagi energiya miqdori odatdagi Raman spektroskopiyasidan ancha katta. Lineer
232

---

bo'lmagan Raman spektroskopiyasi odatdagi Raman spektroskopiyasiga qaraganda sezgirroq bo'ladi. 
Bundan tashqari, u fluoresan ta'sirini sezilarli darajada kamaytirishi yoki hatto yo'q qilishi mumkin.