R espublikasi s og'liqni saqlash vazirligi Toshkent farm atsevtika instituti

Odatda neorganik nurlanuvchi moddalar
lyuminiforlar deb, organik nurlanuvchi moddalar esa organolyuminoforlar deb ataladi.
Agar fluoressensiya hosil b o ‘lishida kristallar ishtirok etsa, bu tur nurlanish 
kristallofosfor nurlanish
deb ataladi.
Fluorimetrlar va ularning tuzilishi
A nalizator FLYU ORAT-02-3M
240

---

Sifat lyuminessent tahlili
Neorganik va organik moddalarni aniqlash uchun sifat tahlilida xususiy lyuminessensiyalanish 
ishlatiladi. Ultrabinafsha yorug‘likda erigan holatda, neorganik birikmalardagi Fe, Sn, Sb,Rb, Vi, Zn 
va boshqa og‘ir metallar tuzlari lyuminessensiyalanadi. Seriy guruxiga kiruvchi lantanoidlar 3 
razryadli samariy, evropiy, gadoliniy, terbiy va diproziy ionlari yorqin lyuminessensiyalanadi. 
Organik molekulalar ham xususiy lyuminessensiyaga ega. Masalan: vazelin moyi - och binafsha 
rang, parafin och moviy, kanifol och ko‘k, qarag‘ay mumi sariq tovlanuvchi to‘q yashil, mineral moy 
och ko‘k, tozalangan asfalt to‘q yashil yoki jigar rang nur taratadi.
Ko‘pgina vitaminlar, 
parafinlar, 
adrenalin va bir qator kanserogen moddalar xususiy 
lyuminessensiyalanish xususiyatiga egadir.
Sifat tahlilida reagentning aniqlanuvchi modda ta’sirida lyuminessensiya rangini o‘zgartirishi yoki 
lyuminessensiyani 
so‘ndirishda 
foydalanish 
mumkin. 
K o‘plab 
suvli 
eritmalarda 
lyuminessensiyalanmaydigan kationlar organik reagent molekulasi bilan birikma hosil qilganida 
lyuminessensiya nurlanishi yoki lyuminessensiyani rangi o‘zgarishi kuzatiladi. Natriy ioni 
sinkuranilatsetat bilan yashil sariq lyuminessensiya beradi. Berilliy Morin bilan yorqin yashil rangli 
lyuminessensiya hosil qiladi. Ko‘p kationlar 8-oksixinolin bilan o‘ziga yarasha lyuminessensiyaga 
ega-birikma hosil qiladi.
Ko‘pgina moddalar kristal holatda lyuminessensiyalanishga ega emas. Ularga boshqa element 
atomlarini (aktivatorlar) qo‘shib kirgizilganda o‘ziga xos lyuminessensiya hosil bo‘ladi.
Bunday moddalar kristallofosforlar deb ataladi. Kristallofosfor lyuminessensiyasi intensivligi orqali 
izlanuvchi kationni aniqlash usuli ishlab chiqilgan. Ko‘pchilik elementlar kalsiy oksidi asosidagi 
xarakterli lyuminessensiyaga ega bo‘lgan kristallofosforlar hosil qiladi.
Ko‘pgina hollarda, moddalarni aniqlashda lyuminessensiyani oddiy kuzatish bilan cheklanish 
mumkin. Bir necha lyuminessensiyalovchi moddalar aralashmasi bo‘lganda sifat tahlili 
murakkablashadi. Bu holda svetofiltrlar ishlatiladi yoki xromatografik ajratiladi.
CaO asosidagi kristallofosforlar lyuminissensiyalanish
xara teristikasi
Aktivator
Lyuminessensiya
Aniqlanuvchi
Suyultirish chegarasi
rangi
minimum
241

---

Bi+3
Ko‘k binafsha
2
1:1x10-5
Pb+2
Och havo rangdan 
to binafshagacha
1
1:1x10-5
TI+
Sariq yashil
2
1:1x10-5
Se+2
Qizil
4
1:1x10-5
Te+2
Qizil
4
1:1x10-5
2QQ 
3 0 0
4GG 
6 0 0
*n n
Fenantrenm ig qo'zg'algan (E), fluoressensiyalangan (F) 
va fosfbressensiyalangan (P) spektrlari
M iqdoriy lyuminessent tahlil
Miqdoriy aniqlashlarda lyuminessensiya intensivligini
aniqlanuvchi modda konsentratsiyasiga bog‘liqligidan foydalaniladi. Miqdoriy tahlilning asosiy 
sharti yutilgan energiyani yetarli darajada to‘liq lyuminessent nurlanishga o‘tishidir. Flurimetrik 
o‘lchashlar vizual, hamda mahsus asbob - flurimetrlar yordamida amalga oshiriladi.