R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

16.1-rasm. Buxgalteriya hisobini tashkil etish tizimining
asosiy elementlari. 

korxonaning faoliyatini nazorat qilish va boshqarish uchun ichki va 
tashqi foydalanuvchilarni zarur axborotlar bilan ta’minlash;

moliya-xo‘jalik faoliyatidagi noxush holatlarning o‘z vaqtida oldini 
olish, ichki imkoniyatlarni aniqlash va safarbar etish; 

korxona faoliyatining moliyaviy natijalarini hisobda to‘g‘ri aks 
ettirish; 

korxona xodimlarining mehnatiga haq to‘lashni nazorat qilish; 

moliyaviy hisobotni tuzish uchun zarur ma’lumotlarni olish va o‘z 
vaqtida taqdim etish. 
Belgilangan vazifalarni hal etish jarayonida korxona hisob siyosa-tida 
belgilangan talablarga rioya qilish zarur (16.2- rasm).
Hujjatlarni saqlash nomenklaturasi va 
tartibini ishlab chiqish 
«Buxgalteriya apparati xodimlarining 
lavozim yo‘riqnomasi»ni ishlab chiqish 
Buxgalteriya hisobini tashkil etish tizimi
«Buxgalteriya xizmati to‘g‘risida Nizom» ni 
ishlab chiqish 
Hisob axborotlariga ishlov berish 
texnologiyasini tuzish 
Hujjatlar aylanish grafigini tuzish 
Hujjatlarni ahamiyati va saqlash muddati 
bo‘yicha ekspertiza qilish

---

418 
16.2-rasm. Buxgalteriya hisobini tashkil etish oldiga qo‘yiladigan asosiy 
talablar. 
16.2. Korxona rahbarining buxgalteriya hisobini tashkil etishga doir 
huquqi va majburiyatlari 
 
O‘zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi 
qonunining 11-moddasiga muvofiq: 
«Buxgalteriya hisobi va hisobotini 
tashkil etishni buxgalteriya hisobi subyektining rahbari amalga oshiradi»
12
. 
Bunda buxgalteriya hisobi subyekti rahbari buxgalteriya hisobini va 
moliyaviy hisobot tizimini tashkil etish uchun mas’ul bo‘lib, u hisob 
ishlarining hajmidan kelib chiqqan holda ma’lum huquqlarga ega. 
 
Amaliyotda xo‘jalik yurituvchi subyekt rahbari kamdan-kam hollarda 
buxgalteriya hisobini o‘zi yuritadi. Odatda, bu vazifani buxgalteriya xizmati 
yoki yollangan buxgalter bajaradi. Bu holda xo‘jalik yurituvchi subyekt 
rahbari buxgalteriya hisobini to‘g‘ri tashkil etish uchun barcha zarur shart-
sharoitlarni ta’minlashi, barcha bo‘linmalar va buxgalteriya hisobiga 
aloqador xodimlar tomonidan belgilangan talablarning bajarilishini 
ta’minlashi lozim. Бунда бухгалтерия ҳисоби субъектининг раҳбари 
қуйидаги ҳуқуқларга эга:

«buxgalteriya hisobi xizmatining rahbari boshchiligida buxgalteriya 
hisobi xizmatini tashkil etish yoki shartnoma asosida jalb qilingan buxgalter 
xizmatidan foydalanish; 
buxgalteriya 
hisobini 
yuritishni 
ixtisoslashtirilgan 
tashkilotga 
(auditorlik tashkilotlari, soliq maslahatchilari tashkilotlari va ustavida 
12
O‘zbekiston Respublikasi Qonuni «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida», 11-modda. 
Buxgalteriya hisobini tashkil etishga 
qo‘yiladigan asosiy talablar 
Hisobot davridagi xo‘jalik operatsiyalarini 
hisobda to‘liq aks ettirish 
Joriy xarajatlar va kapital qo‘yilmalarni 
alohida hisobga olish 
Daromadlar va xarajatlarni hisobot davrlariga
to‘g‘ri olib borish 
Sintetik va analitik hisob ma’lumotlarining 
tengligi 

---

419 
buxgalteriya hisobini yuritish bo‘yicha xizmat ko‘rsatish nazarda tutilgan 
boshqa tashkilotlar) shartnoma asosida yuklash; 
buxgalteriya hisobini mustaqil yuritish»
13
. 
Shuningdek, rahbar quyidagilarni ta’minlashi shart: 
«hisob siyosati, ichki hisob va hisobot tizimi ishlab chiqilishini; 
ichki nazorat tartibini; 
buxgalteriya hisobi to‘liq va ishonchli yuritilishini; 
hisob hujjatlarining but saqlanishini; 
moliyaviy hisobotning tayyorlanishini; 
soliq hisobotining va boshqa moliyaviy hujjatlarning tayyorlanishini; 
hisob-kitoblar o‘z vaqtida amalga oshirilishini»
14
.