R ah im ov a sh od iy a shu xr at q I zi ingliz va ozbek till arid a bahuvrining

soddadil  yigit.   

Keyingi so‘zimiz esa  unga  butkul 

qarama  qarshi  mazmunda  keluvchi  “

tilyog‘lama

”  qo‘shma  so‘zidir.  Uning  izohi 

quyidagicha: (29) 

“1.  Munofiqona  xushmuomalalik,  shirinso‘zlik  bilan  kishining  ko‘nglini 

olishga qaratilgan, aldovchi; laqillatuvchi (gap, so‘z, muomala haqida) 

Direktorning tilyog‘lama gaplari Maqsud akani bo‘shashtirdi.(Gazetadan) 

2. 

shunday  muomalani  kasb  qilib  olgan  shaxs  -

Men  tilyog‘lama  odamni  yomon 

---

 

 

 

43 

ko‘raman!  –  dedi  Alijon  Faridaga.(Mirmuxsin) 

  Bu  qo‘shma  so‘zning  birinchi 

ma’nosi  narsaga  qaratilgan  va  uning  ma’nosini  ochib  bergan  bo‘lsa,  ikkinchi 

misolda  u    ma’no  shaxsning  xarakterini  aniqlab,  unga  oydinlik  kritgan.  Bir 

qarashda ‘til’ va ‘yog‘lamoq’ so‘zlari orasida mantiqiy jihatdan bog‘liqlik yo‘qdek 

bo‘lib  ko‘rinadi,  lekin  o‘zingiz  misollarda  guvohi  bo‘lganingizdek,  ular  qo‘shilib 

bitta  qo‘shma  so‘z  hosil  qilgan.  Biz  uning  ma’nosini  ‘tilida  yog‘i  bor’  boshqacha 

aytganda  yumshoqlik,  ayyorlik  va  shirin  so‘z  bilan  odamlarni  laqillatuvchi  odam 

deya  aytishimiz  mumkin.  Biz  tez-  tez  kundalik  nutqimizda  qo‘llaydigan  ba’zi 

so‘zlarning qismlari angaltgan asl ma’noni tushunmaymiz va ular ham o‘z o‘rnida 

tushunarsiz.  Negaki,  misol  uchun, 

  valakisalang

”  qo‘shma  so‘zlarining  ma’nosi 

anglashiladi, ammo  uning qismlari anglatadigan  ma’no sirligicha qoladi. Masalan, 

valakisalang  so‘zi  “o‘ta  ketgan  beg‘am,  beparvo;  ishyoqmas;  xumpar,  devona” 

degan  ma’noni  anglatadi,  biroq  valak  va  salang  so‘zlarining  asl  ma’nolari  bizga 

qorong‘u.  Bundan  tashqari,  xushchaqchaq  so‘zining  bir  negizini  ‘xush’  so‘zining 

ma’nosini  yaxshi  bilamiz,  ammo  ‘chaqchaq’  qanday  mazmundagi  so‘z  ekanligini 

bilmaymiz.  Shunga  qaramay  izohli  lug‘atimizda  unga  quyidagicha  ta’rif  berilgan: 

“1. hayotdan mamnun; doimo xursand bo‘lib yuradigan, 2. quvnoq, shod-xurram”. 

Keling endi bu qo‘shma so‘zlar bilan tuzilgan misollarga to‘xtalamiz: 

Rais ... qirq 

besh-elliklar  chamasidagi  to‘lagina,  xushchaqchaq  kishi  edi.(N.Fozilov,  Diydor)

 

Telefondagi  xushchaqchaq  gap  tugagandan  keyin,  bu  yerda  halidan  beri  davom 

etayotgan  suhbat  birdan  ma’nosiz  bo‘lib  tuyuladi.(Muxtor,  Bo‘ronlarda  bordek 

halovat)

 

(Abdurayim) 

Ko‘zdan 

qoldingmi, 

valakisalang, 

kolxozimizning 

bo‘rdoqiga  boqilgan  oldi  qo‘ylari-ku!(Mushtum).

   

Qo‘shimcha  sifatida  boshqa 

qo‘shma so‘zlarga ham ta’rif keltiramiz. Ularning ma’nosi bir biriga yaqin va ular 

o‘zaro  ma’nodosh  deb  hisoblanilishi  ham  mumkin.  Masalan,  “