Р. А. Ашуров педагогика назарияси “ фан “ Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги

Тарбия усуллари (методлари) ҳамда воситалари.

1. 
   Тарбия усуллари, воситалари ҳақида умумий тушунча.
   
2. 
   Тарбия усуллари классификацияси ва уларнинг қисқача тафсилоти:
   

а) ижтимоий хулқни тарбиялаш усуллари ва йўллари.
б) ижтимоий онгни шакллантириш йўллари ва усуллари.

Тарбия усули деб, - тарбиячи томонидан тарбияланувчида, барқарор ахлоқий хислатлар ва хулқий фазилатларни таркиб топтириш, шакллантириш мақсадида, унинг онги ва иродасига аниқ мақсад йўлида тарбиявий таъсир этишда қўлланиладиган усул, йўл ва чораларга айтилади. Таълим системасида ҳар томонлама камол топган, маънавий бойликни, ахлоқий покликни ва жисмоний камолотни ўзида мужассамлаштирган янги одам тарбияланади. Шундай экан, ёш авлодни муносиб кишилар қилиб тарбиялашнинг энг тўғри усуллари, методлари, воситаларидан фойдаланиш керак.

Мактабда ўқувчиларга билим бериш усулари бўлгани каби, тарбиянинг ҳам ўзига хос усул ва воситалари мавжуд. Зеро, таълим жараёнида қўлланиладиган усул ва воситалар ҳам тарбия усулларидир. Аммо, таълим жараёни билан тарбия жараёни ўртасида бирмунча фарқ бор. Таълим жараёнига қараганда, тарбия жараёни бир мунча мураккаброқ ва узоқ давом этадиган жараёндир.
Тарбия усули ҳам таълим усули каби ёлғиз ўқитувчи ва тарбиячилар фаолиятининг эмас, балки ўқувчиларнинг фаол фаолиятини ҳам ўз ичига олади. Намунали мактаблардаги илғор ўқитувчилар ва тарбиячиларнинг иш тажрибалари шуни кўрсатадики, ўқувчиларда ижтимоий хулқни тарбиялаш ва ижтимоий онгни шакллантиришда қуйидаги тарбия усуллари, шакллари ҳамда воситалари қўлланилади:


I. Тарбияда ишонтириш усули.

Ишонтириш усули давлат раҳбарларининг оммага тарбиявий таъсир этишидаги энг кўп қўлланиладиган усулдир.

Ишонтириш усули деб, - тарбиячи томонидан тарбияланувчининг онги, хулқи ва иродасига таъсир этишда қўлланиладиган йўл, усул ва чораларга айтилади.
Ишонтириш усулининг шаклларига қуйидагиларни киритиш мумкин:

1. 
   Тушунтириш
   
2. 
   Уқтириш
   
3. 
   Ўгит – насиҳат
   
4. 
   Маслаҳат бериш
   
5. 
   Илтимос
   
6. 
   Ҳикоя қилиб бериш
   
7. 
   Буйруқ ва талаб
   
8. 
   Ахлоқий, этикага оид суҳбатлар
   
9. 
   Маъруза ва мунозаралар.
   

Ишонтириш усулининг воситаларига китоб, газета, журналлар, кинофильмлар, театр, радио – телевидение эшиттиришлари киради.