Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

3.4.9. Ўт ўчирувчи моддалар ва уларнинг хусусиятлари
Энг кенг тарқалган ўт ўчириш моддаларига сув, сув буғи, 
углекислота, намлагичлар, кимѐвий ва ҳаво-механик кўпиклар, 
галоид таркибли углеводородлар, кукун таркибли аралашмалар, 
углерод икки оксиди, бромэтил бирикмалар, инерт газлар ва 
бошқа механик воситалар (қум, тупроқ, брезент ва ҳ.к) киради.
Ўт учириш моддалари қуйидагича таснифланади:
Ёнғинни ўчириш усулига кўра – совутувчи (сув ва қаттиқ 
углекислота); суюлтирилувчи, яъни ѐнғин зонасидаги кислород 
миқдорини камайтириш (маълум миқдордаги углекислота гази, 
юпқа заррали сув, сув буғи ѐки инерт газ аралашмаси); 

---

217 
изоляцияловчи ҳаракатдаги (ѐниш зонаси, атроф-муҳит билан 
кўпик ѐки кукун пардаси ҳосил қилиш орқали изоляцияланади); 
ингибир хусусиятли (таркиби бромэтил, дибромтетрафтор этан ва 
бром метилдан иборат галоид таркибли углеводородлар ва 3,5-4 
НД фреондан иборат моддалар.
Электр ўтказувчанлиги бўйича – электр ўтказувчи (сув, сув 
буғи ва кўпик); электр ўтказмайдиган (газлар ва кукунлар);
Захарлилиги бўйича – захарсиз (сув, кўпик ва кукунлар), кам 
захарли (углекислота ва азот) ва захарли (3,5-бромэтил, фреон 
таркибли). 
Сув
ўт ўчиришда алоҳида ѐки турли хил кимѐвий моддалар 
билан аралашма ҳолатида фойдаланилади. Сувнинг ўт ўчириш 
хусусияти ѐнувчи моддани ѐниш ҳароратидан паст ҳароратгача 
совутишга асосланган. Сувнинг ҳажми буғланиш даврида 1700 
мартадан ортиқ кўпаяди ва буғ ѐниш зонасидан кислородни 
сиқиб чиқаради.
Углекислота 
(ис гази) ва углерод икки оксид гази рангсиз ва 
ҳаводан 1,5 марта оғир газ. У ѐнғин муҳитида парда ҳосил қилиб 
ѐнғин зонасига кислород киришини тўхтатади. Ундан 
сиғимлардаги енгил ѐнувчи ва ѐнувчи суюқликлар ѐнғинини, 
электр жиҳозлари ѐнғинларини ва музейлар, архивлар каби 
сувдан ва кўпикдан фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлмаган 
бинолардаги ѐнғинларни ўчиришда фойдаланилади.