Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

ДП-22В шахсий дозиметр комплекти.
Нурланиш дозасини 
тўридан-тўғри кўрсатувчи ДКП-50А дозиметри ва ЗД-5 зарядлаш 
қурилмаси билан жиҳозланган. (ДП-22В комплектининг 
таркибига 50 та дозиметр киради). Нурланиш қуввати 0,5-
200Р/соат бўлганда ўлчаш диапазони 2-50Р, ўз-ўзини зарядлаш - 
4Р/кун. 
ИД-1, ИД-11
шахсий дозиметр комплекти.
ИД-1 гамма ва 
нейтрон нурларининг ютилган дозасини ўлчаш учун ишлатилади.
10 та шахсий дозиметр ва ЗД-6 зарядлаш қурилмасидан иборат.

---

148 
Ўлчаш оралиғи 10-500 рад. ИД-11 радиациядан зарарланганда 
бирламчи диагностика қилиш мақсадида инсонларнинг нурланиш 
дозасини ўлчашда фойдаланилади. Унинг комплектига 500 та 
шахсий дозиметр ва ИУ маркали ўлчаш қурилмалари киради.
Ўлчаш оралиғи 10-1500 рад.
Ҳозирги вақтда ИД-1 комплектини ўрнига қуйидаги 
дозиметрлардан кенг фойдаланилмоқда: 

“Ежик-1”- ҳарбий дозиметр, гамма нурланишлар ва тезкор 
электронларни қайд қилади, ўлчаш оралиғи 60-600 Рад.; 

“Ежик-Н” –ягона гамма-нейтрон дозиметри, ўлчаш оралиғи 
10-1500 Рад. 
ИД-11 комплекти ўрнига янги “ЖНЕЦ” қурилмасидан ҳам 
фойдаланилади. 
ДП-70, ДП-70М кимѐвий гамма-нейтрон дозиметри. 
Инсонларни нурланиш таъсирида “нур касаллиги” билан 
касалланиш даражасини тиббий диагностика қилиш мақсадида 
нурланиш дозасини ўлчаш учун ишлатилади. ДКП-50Ага 
қўшимча сифатида берилади. Ўлчаш оралиғи -50-80 Р. ДП-70 
гамма нурланиш дозасини, ДП-70М радиация таъсиридаги 
умумий дозани аниқлаш учун ишлатилади.
 
Зарарли нурланишларнинг инсон организмига таъсири
Юқорида келтирилган нурланишлар ичида инсон ҳаѐти ва 
соғлиғи учун радиоактив нурланишлар энг хавфли ҳисобланади. 
Ушбу нурланиш таъсирида «Нур касаллиги» («Лучевая болезнь») 
келиб чиқиши, яъни марказий нерв тизимининг, қон айланиш 
тизимларининг, ички секреция безларининг иш тартиби 
бузилиши мумкин. Бундай касалликнинг асосий белгилари – 
доимий толиқиш ва камдармонлик, бош айланиши, қайд қилиш 
ва шу каби кўринишларда бўлади. Бундан ташқари радиоактив 
нурланишлар рак касаллигини келтириб чиқариши, инсонда 
генетик ўзгаришларни содир этиб пуштисизликга олиб келиши, 
она қорнидаги ҳомиланинг ривожланишига катта таъсир этиши 
ҳам мумкин. 
Инфрақизил нурлар инсон танасининг қизишига, тана 
ҳароратининг ошишига, ультрабинафша нурлар эса тери ости 
тўқималарида 
биологик 
ўзгаришлар 
вужудга 
келишига, 
электромагнит нурланишлар марказий нерв тизими ишининг 
бузилишига, тез толиқишга, камдармонликка, бош оғриги, 

---

149 
уйқусизлик, пульснинг ва қон босимининг камайишига олиб 
келади. 
Юқори ва ультра частотали электромагнит майдонлари 
таъсирида марказий нерв тизимининг фаолияти бузилади, танада 
умумий ҳорғинлик, чарчаш содир бўлади, бош оғрийди, уйқу 
келади, пульс ва қон босими камаяди.