Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

Меҳнат гигиенаси
– тиббиѐт фанининг бир қисми бўлиб, иш 
шароитларининг инсон соғлиғига ва иш қобилиятига таъсирини 
ўрганади, шунингдек, меҳнат шароитларини соғломлаштириш 
ҳамда 
ишлаб 
чиқаришни 
юксалтиришга 
йўналтирилган 
санитария-гигиена, олдини олиш ва даволаш тадбирларини 
ишлаб чиқади. 
Ишлаб чиқариш санитарияси ва меҳнат гигиенасининг асосий 
вазифаси иш жойи, иш зонаси ва меҳнат шароитларини 
белгиланган санитар-гигиеник меъѐрлар ва талаблар даражасида 
бўлишини таъминлашга қаратилган бўлиб, соғлом иш 
шароитини яратишдан иборатдир. 
Иш жойи
– иш билан боғлиқ ҳолда бевосита ѐки билвосита 
иш буюрувчининг назоратида ишчи фаолият қиладиган ѐки 
бўладиган жой.
Иш зонаси – 
ишчи вақтинчалик ѐки доимий бўладиган, ер 
сатҳидан 2 метр баландликдаги макон. 
Иш қобилияти
– ишнинг қийинлиги ва оғирлик даражасига 
боғлиқ бўлиб, меҳнат фаолиятининг самарадорлигини ва инсон 
организмининг функционал зўриқиш даражасини аниқлайди. Иш 
қобилияти маълум вақт оралиғида ишчининг функционал 
имкониятлари, ишнинг соний ва сифат миқдорлари билан 
белгиланади. 
Меҳнат шароитлари
– инсоннинг соғлиғи ва иш қобилиятига 
таъсир этувчи ишлаб чиқариш муҳити ва меҳнат жараѐни 
омилларининг бирлигидир.
Меҳнат шароитлари гигиеник таснифланишга асосан 
қуйидаги турларга бўлинади: 

оптимал 

рухсат этилган; 

зарарли; 

экстремал(хавфли). 

---

98 
Оптимал меҳнат шароитларида максимал иш унумдорлик ва 
организмнинг минимал зўриқиши юзага келади. Ҳар қандай 
меҳнат шароитларида муҳит ва меҳнатнинг зарарли омиллари 
даражаси (миқдори) гигиеник меъѐрлардан ортиқ бўлмаслиги 
зарур. 
Рухсат этилган меҳнат шароитларида муҳит ва меҳнат 
омилларининг гигиеник меъѐрлари рухсат этилган миқдордан 
(“ПДК”- “РЭМ”) ортиқ бўлмаслиги керак.
Зарарли меҳнат шароитлари ишлаб чиқаришдаги зарарли 
омиллар миқдорини рухсат этилган гигиеник меъѐрлардан бироз 
ортиқча бўлиши билан характерланади ва бундай шароит вақт 
ўтиши билан секин-аста инсон соғлиғини ѐмонлашувига олиб 
келади ѐки унинг наслига салбий таъсир этади. 
Экстремал меҳнат шароитлари – иш вақтида зарарли ва хавфли 
омиллар таъсирида оғир касалликларни келтириб чиқариши ѐки
инсон ҳаѐтига реал хавф туғдириши билан характерланади. 
Ишлаб чиқаришдаги зарарли омилларни инсон организмига 
таъсир чегараси иш жойи майдони ва ҳолати билан баҳоланади.
Меҳнат шароитлари меҳнат қилиш жараѐнини, яъни 
бажарилаѐтган ишларнинг жадаллигини иш давомида киши 
гавдасининг ҳолати, асабларнинг психологик зўриқиш даражаси, 
организмдаги баъзи органлар зўриқишини белгиловчи киши 
ҳаракатининг характери ва атроф-муҳитнинг аҳволига қараб 
аниқланади. 
Меҳнат шароитларини асосан турт гуруҳ омилларга ажратиш 
мумкин.