Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

4.9. Зарарланиш ўчоғида қутқарув ва бошқа кечиктириб
бўлмайдиган ишларни ташкил этиш 
Қутқарув ва бошқа кечиктириб бўлмайдиган ишларни ташкил 
этиш технологияси бино ва иншоотлар ҳамда коммунал –
энергетик тизимга қай даражада зарар етганига ва ҳудудни 
радиацион-кимѐвий зарарланганлигига боғлиқ ҳолда амалга 
оширилади. 
1. Биринчи навбатда 
одамлар жойлашган бузилган бино ва 
иншоотлар томон ўтиш йўллари тозаланади ѐки янгидан 

---

249 
қурилади. Бир томонлама йўллар эни 3-3,5 м, икки томонлама 
йўлларники эса 6-6,5 метрдан иборат бўлиши лозим. Йўл қуриш 
машиналари изидан ѐнғинларни ўчириш ѐки маҳаллийлаштириш 
мақсадида ѐнғинни ўчириш машиналари ҳаракатланади. 
 
2. Одамларни ахтариш ва қутқариш ишлари
 
қутқарув 
гуруҳи киритилгач, дарҳол бошланади. Қидирув гуруҳи 
жабрланганлар билан алоқа ўрнатади, уларга вазиятга қараб ҳаво, 
сув, озиқ овқат узатади. 

3. Яширин ва пана жойлар ҳамда уй ости хона 
(подвал)ларини очишда
деворлар, тўсиқлар бузилиб, ҳалокатга 
оид чиқиш йўлаклари очилади. Дастлаб плиталар 1-2 см 
кўтарилиб, жабрланганларга глюкоза эритмаси узатилади. Кейин 
одамларни қутқариш ишлари амалга оширилади. 
4. Жароҳатланган одамларни олиб чиқиш
брезент, одеял, 
гилам ва замбил (носилка)лар ѐрдамида қўлда амалга оширилади.
Одамлар олиб чиқилгач биринчи тиббий ѐрдам кўрсатилади ва
эвакуация қилинади. 
Қутқарув ишларини самараси қутқариш вақтига боғлиқ.
Қутқарув ва қидирув ишларини 2 ҳафтагача давом эттириш 
лозим. Масалан, Спитакдаги ер қимирлаш оқибатида жабрланган 
одамлар 11-12 суткадан кейин ҳам топилган.
5. Бошқа кечиктириб бўлмайдиган ишларга
коммунал-
энергетик ва технологик тизимларни таъмирлаш ва тиклаш 
ишлари киради. Ишдан чиққан иссиқлик таъминоти ташқи 
манбадан зулфин ва зулфаклар ѐпилиб ажратилади. Газ 
таъминотидаги ҳалокатлар, биринчи навбатда таъмирланади. 
Бунда барча ишлар газниқоб ѐрдамида бажарилади.