Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

4.5. Фавқулотда ҳолатлар вақтида аҳолини 
ҳимоя қилиш принциплари ва усуллари 
Аҳолини ФВлар вақтида ҳимоя қилиш – уларнинг салбий 
оқибатларга олиб келиш хавфини олдини олиш ѐки таъсир 
даражасини максимал камайтиришга қаратилган комплекс 
тадбирлар мажмуидир. 
Аҳолини 
ФВлардан 
ҳимоялаш 
самарасига 
ФВларда 
хавфсизликни таъминлаш принципларини тўлиқ ҳисобга олиш ва 
унинг 
барча 
воситалари 
ҳамда 
усулларидан 
унумли 
фойдаланилгандагина эришилади. 

---

239 
Хавфсизликни таъминлаш принциплари уларни амалга 
ошириш белгиларига кўра 3 гуруҳга бўлинади: 
 1. Олдиндан белгиланган тайѐргарлик ишлари
. Бунга 
ФВларнинг хавфли ва зарарли омилларидан ҳимояланишга 
қаратилган шахсий ва жамоа ҳимоя воситаларини ғамлаш ва 
уларни аҳоли фойдаланиши учун тайѐр вазиятда сақлаш ҳамда 
хавфли зоналардан аҳолини эвакуауция қилиш тадбирларини 
амалга оширишга тайѐргарлик кўриш каби тадбирлар киради;
2. 
Дифферециал 
ѐндошиш.
ФВларнинг 
маҳаллий 
манбаларини ҳисобга олган ҳолда ҳимоя тадбирларининг 
характери ва хажми белгиланади; 
3. Комплекс тадбирлар
. ФВ лардан ҳимояланишнинг барча 
бир қаторда замонавий техноижтимоий муҳитдаги ҳаѐт 
фаолиятни таъминлайдиган бошқа барча тадбирларни амалга 
оширишни кўзда тўтади.
ФВ лардан ҳимоя қилишнинг усулларига
эса аҳолини 
эвакуация қилиш, ҳимоя иншоотларига яшириниш, шахсий 
ҳимоя воситаларидан фойдаланиш ва тиббий профиклактик 
воситалар киради. 
Аҳолини ҳимоя иншоотларига яшириш замонавий қирғин 
қуроллари ишлатиш билан кечадиган ҳарбий-сиѐсий можаролар 
ва радиоактив ҳамда кимѐвий моддалар ажралиши билан 
кечадиган ФВ лар вақтида ишончли ҳимоя усули ҳисобланади. 
Ҳимоя иншоотлари – аҳолини физикавий ва биологик хавфли 
ва зарарли омиллардан ҳимоя қилишга қаратилган муҳандислик 
иншооти ҳисобланади. Бундай иншоотлар ўзининг ҳимоялаш 
хусусиятига кўра пана жойлар («убежица») ва радиацияга қарши 
яшириниш жойларига («ПРУ») бўлинади. Улар СН и П 2.01.51-90 
қурилиш меъѐрлари ва қоидаларига биноан қурилади. 
Шахсий ҳимоя воситалари (ШҲВ) ички аъзоларга, терига ва 
кийимларга радиоактив ва захарловчи моддалар ҳамда 
бактериялар тушмаслигидан ҳимояланиш мақсадида ишлатилади. 
Шахсий ҳимояланишнинг тиббий воситаларидан ФВлар 
вақтида аҳолига профилактика ва тиббий ѐрдам кўрсатиш учун 
фойдаланилади. Улар ѐрдамида инсон ҳаѐтини сақлаб қолиш, 
инсонларни зарарланиш даражаси ривожланишининг олдини 
олиш, айрим хавфли ва зарарли омиллар таъсирига инсонлар 
организми чидамлилигини ошириш ишларини бажариш мумкин. 

---

240 
Бундай воситаларга радиопротекторлар (масалан, цистамен – 
ионли нурлар таъсирини сусайтиради), антидотлар (захарли 
моддалар таъсирини чеклайди ѐки сусайтиради), бактерияларга 
қарши воситалар (антибиотиклар, антерферонлар, вакциналар, 
анатоксинлар ва ш.к.) ҳамда қисман санитар ишлов бериш 
воситалари (шахсий боғичлар пакети, кимѐвий зарарланишга
қарши шахсий пакетлар ва б.) киради. 
Юқоридаги тадбирлардан ташқари ФВлар вақтида аҳоли ҳаѐт 
фаолиятини таъминлашда қуйидаги тадбирларни ўз вақтида 
амалга ошириш ҳам муҳим роль ўйнайди: 

аҳолини ФВ лар вақтидаги ҳаракат қоидалари бўйича 
ўқитиш; 

ФВ лар хавфи тўғрисида ўз вақтида хабар беришни 
ташкиллаштириш; 

радиацион, кимѐвий ва биологик разведкани ҳамда 
дозиметрик ва лабараториявий (кимѐвий) текшириш 
ишларини ташкил этиш; 

ѐнғинга ва эпидемияга қарши профилактик ҳамда санитар-
гигиеник тадбирларни амалга ошириш; 

аҳолини қутқаришда ва бошқа муҳит ишларни амалга 
оширишда зарур бўладиган материал воситалар захирасини 
ташкил этиш.