Quyidagi mantiqiy diagrammani taqdim etish o‘rinli

2.2 - jadval
Menejment usuli tizimi

Boshqarish usuli guruhlari	Guruhning o‘ziga xos xususiyati	Tatbiq etish maydoni	Usul turi
1. Iqtisodiy	Odamlarning moddiy manfaatlariga ta‟sir qilish, muayyan ko‘rsatkichlar yoki vazifalarni bajarishga va ularni amalga oshirish uchun mukofotlashga e’tibor berish	1.1. Makrodaraja	Bashoratlar; milliy dasturlar; hukumat buyurtmalari; soliq siyosati; narx siyosati; moliyaviy va kredit siyosati; investitsiya siyosati
		1.2. Korxona darajasi	Rejalashtirish: balans usuli; normativ usul; analitik usul; matematik modellashtirish. Tijorat hisobi: xarajatlarni hisobga olish; o‘zini o‘zi ta‟minlash; o‘z-o‘zini moliyalashtirish
		1.3. Ishchilar darajasi	Rag‘batlantirish usullari: ish haqi, mukofotlar va boshqalar. Jazo usullari: jarimalar, to‘lovlar va boshqalar.
2. Tashkiliy va ma‟muriy	Ular kuch va huquqiy dalil- larga asoslangan bo‘lib, xodimlar va bo‘limlar faoliyatini yaxshiroq tashkil etish orqali kompaniya samaradorligini oshirishni ta‟minlaydi.	2.1. Tashkiliy ta‟sir	Tartibga solish: qonuniy usullar, nizomlar, nizomlar va boshqalar. Tashkiliy tartibga solish: standartlar, odatdagi boshqaruv sxemalari va boshqalar. Tashkiliy rag‘batlantirish
		2.2. Ma‟muriy ta‟sir	Buyurtmalar, qarorlar, ko‘rsatmalar, tushuntirishlar
3. Ijtimoiypsixologik	Inson faoliyati va shaxslararo munosabatlarni o‘rganadigan fanlarda qo‘llaniladigan metodlar to‘plami	3.1. Xodimlarni boshqarish	Sinov, savol berish, suhbat, suhbat, so‘rovnoma
		3.2. Shoshilinch muammolarni hal qilish	Ochiq kuzatuv, shu jumladan kuzatish, tajriba
		3.3. Faol o‘rganish	Ishbilarmonlik o‘yinlari, boshqaruv vaziyatlari

Endi menejment usullarining asosiy guruhlarini batafsil ko‘rib chiqamiz.
Iqtisodiy boshqaruv usullari odamlarning moddiy manfaatlariga asoslanadi. Ushbu usullar boshqaruvning turli darajalarida qo‘llaniladi: makro darajada, ya‟ni milliy iqtisodiyot darajada, mikro darajada, korxona (tashkilot) darajasida va jismoniy shaxs, individual ishchi darajasida.
Iqtisodiy boshqaruv usullari makro darajada iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish vazifasini bajaradi.
Zamonaviy sharoitda davlat mamlakat iqtisodiy rivojlanishini tartibga solishga majbur. Shuning uchun davlat yirik tadqiqot markazlari va universitetlarni eng dolzarb muammolar bo‘yicha kelajak uchun (15-20 yil) prognozlarni ishlab chiqishga jalb qiladi. Ushbu prognozlarning ma‟lumotlari xarakterli xususiyatga ega, ammo ular kelajak uchun davlat strategiyasini ishlab chiqishga imkon beradi va agar kerak bo‘lsa, prognozlardan farqli o‘laroq, aniq belgilangan milliy dasturlarni ishlab chiqishni va amalga oshirishni boshlaydi.
Boshqarishning tashkiliy va ma‟muriy usullari ilmiy boshqaruv vositalarining umumiy tizimida muhim o‘rin tutadi. Ushbu usullarning mohiyati boshqarish subyekti tomonidan maqbul natijaga erishish uchun boshqarish obyekti individual elementlarining kelishilgan xattiharakatlarini ta‟minlashga qaratilgan amaliy tadbirlarni amalga oshirishda yotadi.
Tashkiliy va ma‟muriy usullar boshqarishni yaxshiroq tashkil etish hisobiga boshqarilayotgan obyektga bevosita ta‟sir o‘tkazishga va butun tizim samaradorligini oshirishga imkon beradi.
Qonunchilik hujjatlari asosida korxona faoliyatini tartibga soluvchi asosiy hujjatlar yaratiladi: korxona ustavi, bo‘limlar va xizmatlar to‘g‘risidagi nizom va boshqalar.
Tashkiliy va ma‟muriy usullar odamlarning ham moddiy, ham ijtimoiy manfaatlariga ta‟sir qilishi, shu bilan ularning xatti-harakatlari uchun ma‟lum bir turtki berishi mumkin. Ushbu usullar yordamida boshqaruv apparatida huquq va majburiyatlarning aniq taqsimlanishiga erishiladi, ishdagi intizom va uyushqoqlik ta‟minlanadi va mehnat faoliyati muvofiqlashtiriladi.
Mikro darajada qo‘llaniladigan tashkiliy va ma‟muriy usullar kompaniyaning maqsadlariga erishish va quyidagi tadbirlardan foydalanish orqali strategiyasini amalga oshirishga yordam beradi:

• 
  maqbul tuzilmani shakllantirish;
  
• 
  xodimlarning mehnat faoliyatini oqilona tashkil etish va muvofiqlashtirish;
  
• 
  bo‘limlarning vakolatlari va javobgarligini tartibga solish;
  
• 
  tayinlash va lavozimga o‘tkazish;
  
• 
  beqarorlashtiruvchi omillarni bartaraf etish;
  
• 
  resurslarni boshqarish, muddatlari, vakolatlari; - nazoratni belgilash, sanksiyalar va boshqalar.
  

Shunday qilib, tashkiliy va ma‟muriy usullar ishchilarning vazifalarini, ish uslublarini va muddatlarini, shuningdek, javobgarligini konkretlashtiradi. Bunda ular iqtisodiy va ijtimoiy-psixologik usullardan tubdan farq qiladi.
Menejment, avvalambor, boshqaruv jarayonida rivojlanayotgan odamlarning ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarini tekshiradi. Boshqarish jarayonida shaxslararo munosabatlarning murakkab tarmog‘i shakllanadi. Har qanday tashkilot nafaqat ishlab chiqarish-iqtisodiy birlik, balki ishchilar shakllanishi sodir bo‘ladigan muhit sifatida ham ishlaydi. Shu sababli, menejmentda odamlarning ma‟naviy manfaatlariga ta‟sir ko‘rsatishga, shaxslararo munosabatlarni tartibga solishga imkon beradigan, shuningdek, mehnat jamoasining shakllanishi va rivojlanishiga bevosita ta‟sir ko‘rsatadigan ijtimoiypsixologik boshqaruv usullari alohida o‘rin tutadi.
Ijtimoiy-psixologik metodlarga sotsiologiya, ijtimoiy psixologiya, shaxs psixologiyasi, mehnat psixologiyasi va inson va shaxslararo munosabatlarni o‘rganadigan boshqa fanlar tomonidan ishlab chiqilgan turli xil usul va uslublar yig‘indisi kiradi.
Ijtimoiy-psixologik boshqaruv usullari quyidagi vazifalarni hal qilishda qo‘llaniladi:

• 
  xodimlarning kasbiy muvofiqligini diagnostika qilish;
  
• 
  kadrlarni maqbul tanlash va joylashtirish, kadrlarni eng oqilona shakllantirish;
  
• 
  jamoada shaxslararo munosabatlarni tartibga solish;
  
• 
  xodimlar faoliyatini rag‘batlantirish samaradorligini oshirish;
  
• 
  jamoada tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirish va intizomni mustahkamlash;
  
• 
  mehnat jarayonlarini ratsionalizatsiya qilish.
  

Yuqoridagi barcha vazifalarni amaliy hal etish korxonalarda maxsus ijtimoiy va psixologik xizmatlarni (bo‘limlar, byurolar, laboratoriyalar) tashkil etishni talab qiladi.
Korxonada ijtimoiy va psixologik xizmatlarning faoliyati uchta asosiy yo‘nalishda davom etadi:

1. 
   kollektivlar va alohida guruhlarni tadqiq qilish, muammolarni bayon qilish, kuzatishlar, so‘rovlar va olingan ma‟lumotlarni tahlil qilish;
   
2. 
   ijtimoiy dizayn - jamoalarning ijtimoiy rivojlanishi nuqtayi nazaridan tavsiyalar ishlab chiqish va boshqalar;
   
3. 
   konsalting faoliyati - ishlab chiqarish menejerlariga yordam berish, kadrlar tayyorlash.
   

Ijtimoiy-psixologik usullar va axloqiy rag‘batlantirish usullari ko‘plab korxonalar rahbarlari tomonidan kadrlarni shakllantirishda, rasmiy va norasmiy guruhlarni boshqarishda, ziddiyatli va stressli vaziyatlarni bartaraf etishda va hokazolarda keng qo‘llaniladi. Ushbu usullarni bilish va ularni amalda qo‘llash qobiliyati rahbar uchun eng muhim talablardan biri hisoblanadi, chunki ijtimoiy psixologiya hokimiyat va yetakchilik mohiyatini tushunishga, boshqaruv uslubini takomillashtirishga va jamoada o‘zini tutishning axloqiy me’yorlariga rioya qilishni ta‟minlaydi.
Boshqaruvning ijtimoiy-psixologik usullari odatda iqtisodiy va tashkiliy va ma‟muriy usullar bilan birgalikda qo‘llaniladi, bu ularning ta‟siri samaradorligini oshiradi.