|
2.1-rasm. “Boshqaruv” va “Menejment” tamoyillari.
Umumiy nazoratning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: boshqaruvni boshqariladigan va boshqariladigan tizimlarga (bloklar, modullar va boshqalar) ajratish, boshqariladigan (harakat yoki signalga reaksiya), boshqaruvning zarur markazlashtirilishi (ma‟lum darajada), teskari aloqa, gomeostat, paydo bo‘lishi, funksional barqarorligi.
Menejmentning asosiy tamoyillari: inson omili, bilimlarni boshqarish (intellektual salohiyat), menejmentning sifati va samaradorligi, menejment iqtisodiyoti (xarajatlar va resurslar), hamkorlik va korporativlik, kuch va sheriklik, raqobatbardoshlik, maqsadlarni belgilash, biznes mavjudligi sifatida rivojlanish.
Boshqarish tamoyillari va menejment tamoyillari bir-biriga zid emas. Ular o‘zaro ta‟sir qiladi. Shuning uchun, bu o‘zaro ta‟sir qanchalik samarali bo‘lsa, menejmentni ijtimoiy-iqtisodiy fan sifatida tushunishda, umumiy menejmentni tushunishda menejment xususiyatlarini chuqurroq anglaymiz.
Shunday qilib, biz shunday xulosaga kelishimiz mumkinki, “boshqaruv” va “menejment” tushunchalari faqat muayyan muammolar klassi uchun bir-birining o‘rnini bosadigan va bir xil bo‘lishi mumkin, bu tushunchalar umumiy xususiyatlarga ega, ammo farqlar ham mavjud, boshqaruvning o‘ziga xosligi umumiylikni inkor etmaydi lekin uni umumiy xususiyatlarini o‘z ichiga oladi. Bugungi kunda menejment sohasidagi bilimlarning tobora ko‘proq yangi yo‘nalishlarini nazorat qilish, menejment aksiologiyasi, menejmentning ijtimoiy-madaniy muammolari, atrof-muhitni boshqarish, inqirozga qarshi boshqarish, kreativ menejment va boshqalarni o‘zlashtirgan holda boshqaruv konsepsiyasini ishlab chiqish zarur.
Menejment konsepsiyasi menejment sohasidagi mutaxassisga qanday fundamental - maxsus, aniq va amaliy - ega bo‘lishi kerakligini va ularning kombinatsiyasini qanday yaratishni ko‘rsatadi.
2.2. Moliyaviy menejment
Moliyaviy menejment ilmiy yo‘nalish sifatida o‘tgan asrning boshlarida Qo‘shma Shtatlarda paydo bo‘lgan va uning shakllanishining dastlabki bosqichlarida, asosan, yangi firmalar va kompaniyalarni yaratish moliyaviy jihatlari, keyinchalik moliyaviy boshqaruv bilan bog‘liq masalalar, investitsiyalar va bankrotlik muammolarini ko‘rib chiqilgan.
Ushbu yo‘nalishning boshlanishini 1950-yillarning oxirida rivojlangan G. Markovits qo‘ygan deb ishoniladi. Portfel nazariyasi, asosda V. Sharp, J. Lintner va J. Mossinlar bir necha yil o‘tgach, moliyaviy vositalar portfelining tavakkalchilik va daromadliligini bog‘lab, moliyaviy aktivlarning rentabelligini baholash modelini (CAPM) yaratdilar.
Ushbu sohani yanada rivojlantirish samarali bozor konsepsiyasini ishlab chiqishga, hakamlik narxlari nazariyasini, optsion narxlari nazariyasini va bozor vositalarini baholash uchun boshqa qator modellarni yaratishga olib keldi. Xuddi shu davrda kapital tarkibi va moliyalashtirish manbalari narxlari bo‘yicha intensiv tadqiqotlar boshlandi. Ushbu bo‘limga asosiy hissa F. Modilyani va M. Miller tomonidan qo‘shilgan. Ularning asari nashr etilgan yil “Kapital qiymati. Korporativ moliya. Investitsiyalar nazariyasi” 1958-yilda FM amaliy mikroiqtisodiyotdan mustaqil fan sifatida paydo bo‘lganida muhim voqea hisoblanadi. Portfel nazariyasi va kapital tuzilishi nazariyasini moliyaviy menejmentning yadrosi deb atash mumkin, chunki ular ikkita asosiy savolga javob berishga imkon beradi: pulni qayerdan olish va qayerga qo‘yish kerak.
Menejment – bu, boshqaruvning tamoyillari, usullari, shakllari va uslublari majmuyini o‘z ichiga olgan ma‟lum bir obyektni boshqarish tizimi. Boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish zarur ma‟lumotlarni yig‘ish, uzatish va qayta ishlashga asoslangan.
Moliyaviy resurslarni shakllantirish, ularni samarali joylashtirish va ulardan foydalanish kompaniyaning aniq va malakali moliyaviy boshqaruv tizimisiz mumkin emas.
Zamonaviy sharoitida moliyaviy menejment korxonaning turli jabhalari uchun boshqaruv tizimidagi eng qiyin va mas‟uliyatli bo‘g‘in bo‘lib, bog‘lovchi rolini bajaradi va pirovardida korxonaning bozordagi mavqeyini, uning raqobatbardoshligini, barqarorligini belgilaydi.
Moliyaviy menejmentning asosiy maqsadlari:
kompaniya aksiyalarining bozor qiymatini oshirish;
foydaning o‘sishi;
kompaniyani ma‟lum bir bozorda birlashtirish yoki mavjud bozor segmentini kengaytirish;
bankrotlik va katta moliyaviy tanazzuldan saqlanish;
xodimlar va yoki boshqaruv xodimlarining farovonligini oshirish;
fan va texnika taraqqiyotiga hissa qo‘shish.
Moliyaviy menejmentning asosiy maqsadi quyidagilarga asoslangan sog‘lom moliyaviy siyosat orqali egalarining farovonligini maksimal darajaga ko‘tarishdir:
-uzoq muddatli foydani maksimallashtirish;
-korxonaning bozor qiymatini maksimal darajada oshirish.
Belgilangan maqsadlarga erishish jarayonida moliyaviy menejment quyidagi vazifalarni hal qilishga qaratilgan:
-moliyaviy resurslarning zarur hajmini shakllantirish;
-moliyaviy resurslarning shakllangan hajmidan samarali foydalanish;
-korxona (tashkilot) pul oqimini optimallashtirish;
-foydani maksimallashtirish;
-moliyaviy xavf darajasi va korxonaning doimiy moliyaviy balansini minimallashtirish.
Korxona (tashkilot, tijorat tuzilmasi) manbalari tarkibidagi o‘z mablag‘lari va qarz mablag‘larining nisbati uning faoliyatining yakuniy moliyaviy natijalarini belgilaydi (oborotdagi optimal nisbat 50: 50%). Ko‘pgina tashkilotlar faqat o‘z resurslaridan foydalanishni tanlaydilar. Shu bilan birga, qarz manbalarini jalb qilish maqsadga muvofiq ekanligi iqtisodiy jihatdan isbotlangan, chunki ularni qoplash sharti bilan, ulardan foydalanish o‘z mablag‘lari rentabelligini oshiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
