Qurilish materiallari va konstruksiyalari

Mexanik saralash uchun mashinalar

Maydalangan materiallarni mexanik usulda sinflarga bo‘linish jarayoni elash deyiladi. Saralash ishlari olib boriladigan mashinalarni esa elovchi mashinalar deyiladi. Elash jarayoni bir yoki bir necha ishchi yuzalarga ega: kolosnikli, reshetli, turli va valikli. Kolosnikli ishchi yuzalar parallel holda joylashgan alohida po‘lat plastinkalardan iborat. Kolosniklar yuzasi har xil formaga ega bo‘ladi.

Reshetlilar esa tekis po‘lat yuzali yoki teshikli shtamplangan trubasimon yacheykali bo‘ladi. Tekis reshetalar tekis yuzali elashda ishlatiladi, trubasimon yacheykalar - barabanli elagichlarda ishlatiladi.
Reshetalar dumaloq, to‘g‘ri burchakli yoki oval teshikli formalarga ega bo‘lishi mumkin. To‘g‘ri burchakli teshiklar ba'zida reshetaning o‘qiga burchak ostida joylashgan bo‘lishi ham mumkin. Elagichlarda yig‘ma reshetalarni ham qo‘llash mumkin, qaysiki alohida shtamplangan tekisliklardan tayyorlangan bo‘ladi.
Turlar o‘zaro ayqash, bo‘ylama va ko‘ndalang simlardan tayyorlanadi, qaysiki o‘lchami 100 mm gacha bo‘lgan kvadrat yoki to‘g‘ri burchakli teshiklar hosil qilgan.



Yirik turlardagi simlarni surilishini oldini olish va teshiklarini o‘lchamini doimiy saqlash uchun egilgan simlar qo‘llaniladi. Alohida sterjendan iborat turlarni payvandlanadi. Elagichning 3 xil ishlash ketma-ketligi bor. Yirigidan maydasiga, maydasidan yirigiga va umumiy holda. Yirigidan maydasiga elash vaqtida yuqorigi ishchi yuza juda katta teshiklarga ega bo‘ladi, pastkisi esa juda kichik.
Elagichlar konstruksiyasi bo‘yicha tekis, barabanli, yoysimon va valiklilarga bo‘linadi. Ishchi yuzalar joylashishiga ko‘ra gorizontal va tekis egilgan elagichlarga ajraladi. Tekis elagichlar qo‘zg‘almaydigan va qo‘zg‘aladigan ishchi yuzalarga egadir. Qo‘zg‘almas tekis elagichlar gorizontal tekisligida burchak ostida o‘rnatiladi, qaysiki ishchi yuzasidagi materialni elashda ishqalanish burchagini oshirish uchun.


Kolosnikli elagichlar

Kolosnikli elagichlar qo‘zg‘aluvchi va qo‘zg‘almaslarga bo‘linadi. Qo‘zg‘almas “kolosnikli” elaklar, parallel joylashgan “kolosnik”lardan tashkil topgan panjaradir. Qo‘zg‘almas elaklar ko‘proq oziqlantirgich sifatida jag‘li va konusli sindirgichlar uchun va boshlang‘ich materialdan o‘lchamlari natijaviy mahsulot o‘lchamlaridan kichik bo‘lganlarini ajratish uchun ishlatiladi. Qo‘zg‘almas elaklarni ishchi yuzasidagi materialni ishqalanish burchagini oshirish uchun ishchi yuzalari burchak ostida o‘rnatiladi. Amaliyotda bu burchak 45 gradusni tashkil etadi. Qo‘zg‘aluvchan “kolosnikli” elaklar ham boshlang‘ich materialdan mayda bo‘laklar ajratish uchun mo‘ljallangan.

Valikli elaklar

Valikli elaklar sindirgichlarga oziqlantirgich sifatida, boshlang‘ich materialdan mayda bo‘lak ajratishda dastlabki sindirish uchun ishlatiladi. O‘lchami natijaviy mahsulot o‘lchamidan kichik bo‘lgan holda valikli elaklardan, boshlang‘ich materialdan tuproqni va shunga o‘xshash boshqa ifloslantiruvchi qo‘shimchalarni ajratishda ham qo‘llaniladi.